Centralna Biblioteka Judaistyczna

Tom 030: Pisma Chaskiela Wilczyńskiego AR Tom 30

AR Tom 30

Chaskiel (Jecheskiel, Haskiel, Henryk) Wilczyński należy do najmniej znanych współpracowników „Oneg Szabatˮ. Jego dorobek przedwojenny z dziedziny krytyki literackiej uległ zapomnieniu, a prace na temat historii Żydów polskich w pierwszej połowie XIX wieku, zamieszczone w niniejszym tomie, nie były nigdy publikowane. Wilczyński pokazał w nich, jak bardzo Żydom zależało na normalnym życiu w Polsce, bez wyrzekania się własnego języka, kultury i świadomości, i jak bardzo im to utrudniano. Dokumentował walkę Żydów o prawa obywatelskie, o prawo do uprawiania wolnych zawodów, o możliwość służby w wojsku i możliwość pracy na roli. Wartość jego prac podnoszą także źródła, z których korzystał; część z nich uległa zniszczeniu w czasie II wojny światowej. W getcie warszawskim Wilczyński był administratorem domu przy ulicy Ogrodowej 43. Zamieszczone w niniejszym tomie związane z tym dokumenty, ilustrujące los ludzi poddanych niemieckiej machinie biurokratycznej w trakcie przesiedleń do getta i redukcji granic getta, to materiał unikalny, dotąd zupełnie nieznany.

Tom 031: Pisma Pereca Opoczyńskiego AR tom 31

AR tom 31

Trzydziesty pierwszy tom pełnej edycji Archiwum Ringelbluma zawiera dokumenty osobiste, korespondencję oraz rękopisy i utwory drukowane dziennikarza, prozaika i poety Pereca Opoczyńskiego (1892–1943). Zgromadzono w nim legitymacje wydawane Opoczyńskiemu przez redakcje gazet, w których pracował, jego bilety wizytowe, a także pojawiające się w żydowskiej prasie powinszowania z okazji narodzin jego dzieci oraz kondolencje, kiedy jego potomstwo, cierpiąc na nieuleczalne wówczas choroby, zmarło. Wśród publikowanych dokumentów znalazły się listy autorstwa Opoczyńskiego oraz korespondencja kierowana do niego przez redaktorów pism i wydawców. Tom w znacznej mierze wypełniają utwory literackie pisane zarówno przed drugą wojną światową, jak i w czasie okupacji. W pierwszej jego części zatytułowanej „Pisma przedwojenne” czytelnik znajdzie opowiadania chasydzkie, teksty obozowe z czasów niewoli autora, w którą popadł jako carski żołnierz, miniatury poświęcone świętom żydowskim i nauczaniu religijnemu, a także ekspresjonistyczne utwory prozą, wiersze oraz reportaże, opowiadania i obrazki z życia Żydów w wielkich ośrodkach miejskich i na prowincji. Wśród „Pism wojennych” umieszczone zostały zachowane fragmenty „Kroniki getta”, gettowe reportaże, sprawozdania i raporty. Większość prezentowanych w tomie dokumentów nie była wcześniej tłumaczona ani publikowana.

Tom 032: Pisma rabina Szymona Huberbanda

Tom 032: Pisma rabina Szymona Huberbanda AR tom 32

AR tom 32

W eseju pisanym pod koniec 1943 r. Emanuel Ringelblum wspominał: „Od razu w pierwszych miesiącach po podjęciu przeze mnie pracy w »Oneg Szabat« przyciągnąłem kilku ludzi do współpracy, ale nie było z tego wielkiego pożytku. Dopiero w osobie młodego historyka, rabina Szymona Huberbanda, »Oneg Szabat« pozyskał jednego ze swych najlepszych współpracownikówˮ. Huberband stracił swoją najbliższą rodzinę już w czwartym dniu wojny. Potem dokumentował wszelkie tragedie, wszelkie rodzaje śmierci, jakie na okupowanych ziemiach polskich spotkały Żydów tylko za to, że nimi byli. Skrupulatnie opisywał proces niszczenia wielowiekowego dorobku gmin żydowskich w niemal sześćdziesięciu miejscowościach pozawarszawskich. Zginął w Treblince w lecie 1942 r. W pośmiertnym wspomnieniu napisał o nim Menachem Kon: „Będąc wielkim uczonym w Torze, biegłym w kodeksach prawnych i komentarzach rabinicznych, człowiekiem ściśle przestrzegającym praw religijnych, żarliwym chasydem o gorącym sercu, używał przy tym trzeźwego rozumuˮ.

Tom 033: Getto warszawskie, cz. I AR tom 33

AR tom 33

Tomy 33 i 34, publikowane pod ogólnym tytułem Getto warszawskie (cz. I i II), zostały pomyślane jako pewna całość – obejmują bowiem dokumenty odnoszące się do różnych aspektów codziennego funkcjonowania getta warszawskiego. Dokumenty te zostały podzielone na następujące rozdziały: cz. I (t. 33): Obrazy getta, Wychowanie i edukacja, Życie religijne, Uchodźcy i przesiedleńcy, Walka z tyfusem, Listy, Prześladowanie i Zagłada, cz. II (t. 34): Statystyka, Gospodarka, Szopy, Praca przymusowa, Komitety Domowe, Organizacje polityczne i społeczne, konspiracja, Żydowska Służba Porządkowa, „Trzynastka”. Opracowanie dokumentów: Tadeusz Epsztein, Alicja Jarkowska-Natkaniec, Izabela Łach, Justyna Majewska, Katarzyna Person, Agnieszka Reszka, Dagmara Swałtek, Monika Taras, Michał Trębacz, Zofia Trębacz Przekłady: Sara Arm, Aleksandra Bańkowska, Tatiana Berenstein, Daria Boniecka-Stępień, Anna Ciałowicz, Maja Gąssowska, Aleksandra Geller, Agata Kondrat, Jan Leński, Izabela Łach, Justyna Majewska, Ruta Sakowska, Magdalena Siek, Marcin Urynowicz.

Tom 034: Getto warszawskie, cz. II AR tom 34

AR tom 34

Niniejszy tom zawiera bardzo zróżnicowane − zarówno tematycznie, jak i formalnie − dokumenty ukazujące złożoną rzeczywistość getta warszawskiego. Duża część materiałów dotyczy spraw ekonomicznych. Są to opracowania problemowe odnoszące się do żydowskiego życia gospodarczego, analizy sytuacji żydowskiego rzemiosła, działalności żydowskich zakładów produkcyjnych oraz zmian, jakie w tych dziedzinach przyniosły wojna i okupacja, zestawienia statystyczne dotyczące struktury zawodowej i liczby osób wysyłanych do obozów pracy, handlu i szmuglu, eksportu artykułów wytwarzanych w getcie, wahań cenowych, podatków i innych obowiązkowych opłat itp.. Inne dokumenty ukazują życie społeczno-polityczne (np. Protokoły z zebrań Komitetów Domowych, ogłoszenia, apele do mieszkańców, sprawozdania z działalności partii politycznych, organizacji podziemnych, odezwy, obwieszczenia, wezwania do walki, wojskowe instrukcje szkoleniowe). W tomie znalazły się również materiały związane z działalnością żydowskiej Służby Porządkowej oraz Żydowskiego Pogotowia Ratunkowego. Tomy 33 i 34, publikowane pod ogólnym tytułem Getto warszawskie (cz. I i II), zostały pomyślane jako pewna całość – obejmują bowiem dokumenty odnoszące się do różnych aspektów codziennego funkcjonowania getta warszawskiego. Dokumenty te zostały podzielone na następujące rozdziały: cz. I (t. 33): Obrazy getta, Wychowanie i edukacja, Życie religijne, Uchodźcy i przesiedleńcy, Walka z tyfusem, Listy, Prześladowanie i Zagłada, cz. II (t. 34): Statystyka, Gospodarka, Szopy, Praca przymusowa, Komitety Domowe, Organizacje polityczne i społeczne, konspiracja, Żydowska Służba Porządkowa, „Trzynastka”.

Tom 21: Prasa getta warszawskiego: radykalna lewica niesyjonistyczna

Tom 21: Prasa getta warszawskiego: radykalna lewica niesyjonistyczna AR tom 21

AR tom 21

Prezentowany tom obejmuje konspiracyjne pisma wydawane przez trzy grupy ideowo-polityczne: trockistów, Polskich Socjalistów i komunistów przez Blok Antyfaszystowski, będący pierwszą próbą porozumienia środowisk lewicy w getcie warszawskim. Podtytuł tomu: „radykalna lewica niesyjonistyczna” jest próbą ujęcia tego, co zarazem łączy wszystkie trzy − pozostające w ideowych sporach − grupy i odróżnia je od, z jednej strony, Bundu, z drugiej zaś − syjonistycznej lewicy (Poalej Syjon Lewica, Haszomer Hacair). Publikowany zespół obejmuje siedem tytułów prasowych: trockistowski „Czerwony Sztandar” i „Przegląd Marksistowski”, wydawane przez Polskich Socjalistów „Podziemne Ghetto”, komunistyczne „Morgn Fraj”, „Morgn Frajhajt” oraz „Fraje Prese”, wreszcie jeden numer pisma Bloku Antyfaszystowskieg − „Der Ruf”. Tom uzupełnia ulotka pierwszomajowa wydana przez trockistów w 1942 r. oraz biuletyn niewiadomego autorstwa, przygotowany po 18 kwietnia 1942 r.

Tom 22: Prasa getta warszawskiego: wiadomości z nasłuchu radiowego

Tom 22: Prasa getta warszawskiego: wiadomości z nasłuchu radiowego AR tom 22

AR tom 22

Od drugiej połowy 1941 aż do 16 lipca 1942 roku aktywiści Ha-Szomer ha-Cair – Szmuel Bresław, Mordechaj Anielewicz, Mira Fuchrer i ich współpracownicy – prowadzili w getcie warszawskim stację nasłuchów radiowych. Przez większość tego czasu mieściła się ona w zakonspirowanym mieszkaniu przy ul. Pawiej 11 m. 20. Notatki z wiadomości radiowych nadawanych przede wszystkim z Londynu i Moskwy nasłuchujący wydawali w formie powielanych biuletynów. Za ich popularnością stał przede wszystkim głód informacji mieszkańców getta odciętych od wiarygodnych doniesień. Wraz z rozwojem sytuacji wojennej i napływającymi wiadomościami dotyczącymi niemieckich zbrodni, Żydzi w getcie warszawskim coraz bardziej zdawali sobie sprawę, że ich los jest ściśle spleciony z przebiegiem wojny, a komunikaty z frontów były dla nich swoistym „oknem na świat”. W niniejszym tomie opublikowano przeszło 100 numerów „Wiadomości i Komunikatów” oraz relację Szmuela Bresława dotyczącą dziejów stacji nasłuchów. Wydane zostały tu także przechowane w Archiwum Ringelbluma notatki z nasłuchów radiowych pochodzące z innych, w większości niezidentyfikowanych źródeł. Obejmują one okres od stycznia 1941 do stycznia 1943 roku.

Tom 23: Dzienniki z getta warszawskiego AR tom 23

AR tom 23

Niniejszy tom zawiera dzienniki i zapiski z getta warszawskiego. Obejmuje autografy i rękopisy anonimowe, bezpośrednie relacje autorów oraz teksty osób trzecich spisane przez współpracowników Oneg Szabat. Najobszerniejszym dokumentem jest dziennik Abrahama Lewina, należącego do grona najbliższych współpracowników Emanuela Ringelbluma. Zachowały się również zapiski innych członków Oneg Szabat, np. Jechiela Górnego, Eliasza Gutkowskiego, Menachema Mendela Kohna, Sz. Szajnkindera, Mordechaja Szwarcbarda, Nechemiasza Tytelmana. Dla losów Archiwum Ringelbluma niezwykle ważne są zapiski Dawida Grabera i Nachuma Grzywacza, rejestrujące dramatyczny przebieg zakopywania (na przełomie lipca i sierpnia 1942 r.) pierwszej części ARG. Prezentowane relacje poświęcone są głównie gettu warszawskiemu, ale nie brakuje w nich opisu wydarzeń rozgrywających się poza stolicą. Teksty zebrane w tym tomie pokazują, jak różnorodny był sposób relacjonowania czasów Zagłady. Jedni starali się nadać swoim zapiskom możliwie obiektywny charakter, przedstawiając jedynie konkretne wydarzenia, inni nie potrafili lub nie chcieli skrywać swoich emocji i doznań.

Tom 24: Obozy pracy przymusowej AR tom 24

AR tom 24

Tom zawiera dokumenty dotyczące obozów pracy przymusowej dla Żydów. Są to głównie relacje uczestników wydarzeń, uzupełniają je dokumenty urzędowe, w tym oficjalne sprawozdania Żydowskiej Samopomocy Społecznej, Jointu i warszawskiej Rady Żydowskiej do obozów. Dokumenty obejmują zasadniczo okres lato 1940 – lato 1941, kiedy tymczasowe obozy pracy były masowo zakładane przez Niemców, a Judenraty wypracowywały metody poboru robotników oraz opieki nad nimi. Tom składa się z dwóch części. W pierwszej znalazły się dokumenty „przekrojowe”, odnoszące się do wielu miejscowości z różnych dystryktów, oraz takie, które opisują zagadnienia wstępne (m. in. łapanki do obozów). Część druga prezentuje dokumenty w porządku administracyjno-geograficznym. Z oczywistych względów przeważają relacje dotyczące miejsc, w których pracowali Żydzi warszawscy. Najwięcej relacji pochodzi z kompleksu obozów tymczasowych: bełżeckiego, chełmsko-włodawskiego, kampinoskiego oraz z Wilgi (pow. Garwolin). Są to zatem te obozy, które przyniosły najkrwawsze żniwo, o najtrudniejszych warunkach, co zostało gruntowanie udokumentowane na kartach relacji. Liczba relacji obozowych na tle innych dokumentów z ARG (ponad 80 jednostek archiwalnych) odzwierciedla wagę problemu dla społeczności żydowskiej tego czasu i dokumentuje zasadniczy wpływ, jaki na życie Żydów miał bezwzględnie egzekwowany przymus pracy na rzecz Niemców.

Tom 26: Utwory literackie z getta warszawskiego

Tom 26: Utwory literackie z getta warszawskiego AR tom 26

AR tom 26

Tom obejmuje literacką spuściznę getta warszawskiego zachowaną w Archiwum Ringelbluma. Ukazuje różne oblicza życia artystycznego „miasta za murem”. Zaświadcza o bogatym, wielojęzycznym repertuarze imprez kulturalnych, które pomagały mierzyć się z okropieństwami codzienności: represjami, głodem, wszechobecną śmiercią. Utwory powstałe w warunkach zamknięcia – zarówno wysokich lotów poezja, proza i dramat, jak też przyśpiewki tworzone w aresztach i szopach – służyły w równym stopniu twórcom i odbiorcom, wyznaczając przestrzeń spontanicznej twórczości. Niniejszy tom zawiera również przekład jedynej wydanej drukiem przez podziemie getta antologii literackiej „Pajn un gwure” (Męka i bohaterstwo) oraz niezwykły zbiór tekstów folkloru, żywe echo warszawskiej ulicy, odciętej od reszty miasta.

Tom 28: Cwi Pryłucki. Wspomnienia (1905−1939)

Tom 28: Cwi Pryłucki. Wspomnienia (1905−1939) AR tom 28

AR tom 28

Tom zawiera spisane w getcie warszawskim wspomnienia Cwi Pryłuckiego (1862-1942), publicysty, jednego z pionierów prasy żydowskiej. Wspomnienia te zachowały się (niestety nie w komplecie) w oryginale, spisane odręcznie w dwunastu zeszytach. Zachowane zeszyty obejmują lata 1905-1939. Akcja rozpoczyna się w chwili, gdy Cwi Pryłucki, otrzymawszy w Petersburgu koncesję na wydawanie żydowskiego dziennika, przenosi się do Warszawy, po czym rozwija się chronologicznie aż do wybuchu II wojny światowej. Pryłucki omawia kolejne inicjatywy prasowe, w których brał udział. Bardzo dużo uwagi poświęca ruchowi syjonistycznemu i osadnictwu żydowskiemu w Palestynie, często wspomina przy tym własną działalność publicystyczną. Po wojnie wspomnienia Pryłuckiego, jako że nie dotyczyły okupacji niemieckiej, nie znalazły się w kręgu zainteresowań badaczy Zagłady - a to oni głównie korzystali z materiałów ARG. Jako pierwszy zainteresował się nimi Marian Fuks, zbierający w latach 70. XX w. materiały do monografii o prasie żydowskiej w Warszawie; z jego inicjatywy w 1983 r. publikowano je w odcinkach na łamach Fołks-Sztyme. Nie było to jednak wydanie kompletne - pominięto w nim wszystkie dopiski i uzupełnienia znajdujące się na luźnych kartkach. Jedyna istniejąca analiza wspomnień Pryłuckiego wyszła spod pióra izraelskiego jidyszysty Nathana Cohena. Jednak opublikowana tylko po hebrajsku i w dodatku w tomie zbiorowym, jest praktycznie niedostępna przeciętnemu polskiemu czytelnikowi. Niniejsze wydanie jest więc pierwszą pełną edycją wspomnień Cwi Pryłuckiego.

Tom 29: Pisma Emanuela Ringelbluma z getta

Tom 29: Pisma Emanuela Ringelbluma z getta AR tom 29

AR tom 29

Nowy przekład wszystkich zidentyfikowanych do dziś notatek Emanuela Ringelbluma spisywanych między wrześniem 1939 a styczniem 1943 r., i zaopatrzonych w nowy aparat krytyczny. Przyjęta perspektywa edytorska zwraca uwagę na notatki Ringelbluma jako na piśmienną praktykę życia codziennego i osadza je w kontekście pozostałych materiałów Archiwum Getta Warszawskiego, dla którego stanowiły one inspirację i punkt wyjścia.

Tom 3: Relacje z Kresów AR tom 3

AR tom 3

W niniejszym tomie Czytelnik znajdzie świadectwa z lat 1939-1942, dokumentujące sytuację na tych ziemiach Drugiej Rzeczypospolitej, które między wrześniem roku 1939 a napadem Niemiec na ZSRR 22 czerwca 1941 roku znalazły się pod okupacją sowiecką, następnie zaś przeszły we władanie niemieckie. Dokumenty publikowane są w języku polskim. W przypadku tych relacji, które powstały w innym języku (jidysz,hebrajski), można zapoznać się z ich autentycznym tekstem w oparciu o faksymile oryginału.

Ustaw po

Struktura

Filtry

Instytucja

Współpracownik

Hasło przedmiotowe

Autor

Język

Lokalizacja

Wydawca

Kategoria

Pełna Edycja Archiwum Ringelbluma