Opis podstawowy

Opis rozszerzony

Lista
Proste
Zaawansowane
[[value.text]]
RRRR-MM-DD
Usuń formularz

Struktura

Wyczyść

Filtry

Instytucja

Współpracownik

Hasło przedmiotowe

Autor

Język

Lokalizacja

Wydawca

Kategoria

Słodko-gorzki smak polskości

Znane są nam sylwetki polskich Żydów i Żydówek, którzy utrwalili się w ogólnej pamięci jako "zakochani w polskości" - nie zawsze z wzajemnością. Dzięki zbiorom jidyszowej prasy w ŻIH (i znajomości...

pełny opis

Powrót
Wilhelm Feldman - der gich-fargesener kritiker fun der pojliszer literatur [Wilhelm Feldman - szybko zapomniany krytyk literatury polskiej]

Wilhelm Feldman - der gich-fargesener kritiker fun der pojliszer literatur [Wilhelm Feldman - szybko zapomniany krytyk literatury polskiej] mb41

mb41

Obszerny artykuł poświęcony jest miejscu Wilhelma Feldmana [1868-1919] w literaturze polskiej oraz problemom, jakie napotkał na swej drodze ten krytyk pochodzenia żydowskiego zakochany w literaturze polskiej, a więc w pewnym sensie rozdarty między dwoma światami. We wstępie L. Finkelsztejn zaznacza, że jeszcze ok. 1915 nie można było sobie wyobrazić odrodzenia Polski bez W. Feldmana. Był on zaprzyjaźniony ze S. Wyspiańskim, S. Żeromskim, S. Przybyszewskim. (Rysunek przedstawiający W. Feldmana, autorstwa S. Wyspiańskiego, ilustruje tekst). W Berlinie w czasie I wojny światowej, cierpiąc głód i nędzę, optował za Polską, póki go nie usunięto jako "element szkodliwy". Gdy wrócił zmęczony i załamany, nie spotkał się z najmniejszymi przejawami uznania czy wdzięczności ze strony polskiej. Na łożu śmierci przyjął chrzest (autor artykułu powątpiewa, czy w pełnej świadomości), co z kolei wywołało niechęć ze strony Żydów. W rezultacie szybko o nim zapomniano, choć był postacią wybitną i nietuzinkową. Zdaniem Finkelsztejna pisarz wciąż zmagał się z innymi i z sobą samym, jego świadomość walczyła z podświadomością, a ukrywana żydowska przeszłość wchodziła w konflikt z publiczną polskością. Tragizm tej postaci wynikał z rozdarcia duchowego. Urodził się w Zbarażu, zapadłym galicyjskim sztetl. Wychował się w otoczeniu "sztrejmlowym" [chasydów noszących lisiury] w atmosferze "pokornego tańca wokół polskiego puryca" [dziedzica]. Oddychał powietrzem "klojzów" [bóżniczek chasydzkich], a od otoczenia nieżydowskiego oddzielała go nawet nieznajomość łacińskiego alfabetu. Ciągnęło go do świata "gojów", ale nie dla awansu cywilizacyjnego i kariery życiowej, lecz dla wartości wewnętrznych.

Fun der pojliszer literatur [Z literatury polskiej]

Fun der pojliszer literatur [Z literatury polskiej] mb38

mb38

Tekst stanowi pierwszą część dwuczęściowego artykułu, mieszczącego recenzje dwóch powieści polskich poprzedzone ogólnym wstępem na temat schematów przedstawiania problemów i postaci żydowskich w literaturze polskiej. W utworach polskich zwykle podkreśla się ubóstwo materialne i/lub duchowe oraz zacofanie kulturowe Żydów. Zaludniają je blade postaci zasymilowanych inteligentów i ludzi getta, za pomocą których wyrażona zostaje odpowiednio uproszczona tendencja. W dwóch najnowszych powieściach jednak pojawiają się bohaterowie żydowscy pełni życia i przeżywający prawdziwie tragiczne momenty. Dalej następuje omówienie trzytomowej książki Herminii Naglerowej „Krauzowie i inni” (Warszawa 1936), która spotkała się z entuzjastycznym odbiorem. Akcja toczy się po powstaniu 1863 w Galicji (nazwa miasta „Bory” wskazuje na „Brody”). Pokazuje na tle procesów przystosowania się do austriackiej władzy okupacyjnej rozwój ekonomiczny miasta, tarcia między „patriotami” a „lojalistami” i końcowe zwycięstwo materialnych interesów. Utwór Naglerowej wyróżnia się tym, iż nie pokazuje historycznych wydarzeń i osobistości, ale codzienną egzystencję szarych ludzi. Obok innych postaci wprowadzono także Żydów: ludzi dalekich od polityki i ideologii oraz pojedynczych asymilatorów, np. dr. Goldmana. (Autorka wywodzi się ze środowiska żydowskiego, ale milieu tego nie zna, co prowadzi do kuriozalnych sformułowań, które recenzent cytuje). Dużą wartość powieści stanowi uczciwe przedstawienie postaci asymilatora, który styka się z antysemityzmem, samodzielnej polityki prowadzić nie może, traktowany jest instrumentalnie, a ze strony żydowskiej spotyka się z nieufnością i niechęcią. Zostaje jednak w oczach odbiorcy „rozgrzeszony” po tym, jak na jaw wychodzi jego prawdziwie „żydowska dusza”, gdy głębokie wrażenie robi na nim jidyszowa piosenka o pożarze Brodów.

In der pojliszer literatur [W literaturze polskiej]

In der pojliszer literatur [W literaturze polskiej] mb42

mb42

Tekst stanowi drugą część obszernego artykułu i zawiera recenzję książki Stefanii Zahorskiej "Korzenie". Książka została uhonorowana nagrodą, mimo że nie jest samoistną całością, lecz pierwszą częścią cyklu. Pokazuje Polskę w przededniu I wojny, wojnę, formowanie się organizacji Strzelec, kształtowanie się myśli narodowej i socjalistycznej. Do udanych elementów w tym debiucie powieściopisarskim należą: zakrój, ujęcie, portrety psychologiczne, konsekwencja w budowaniu nastroju, styl, mowa postaci. Pomimo tego, że Zahorska unika efekciarstwa, książka stanowi prawdziwą sensację dla czytelnika żydowskiego ze względu na główny problem: galicyjskożydowską asymilację. W centrum akcji znajduje się miłość między synem szlacheckim Janem a żydowską inteligentką z Krakowa Anną Weber. Dwoje ludzi, którzy czują do siebie silne uczucie, próbują się do siebie przystosować. Służą tej samej idei: walce o niepodległą Polskę. Ale pojawiają się między nimi dysonanse, gdyż reprezentują, jak określa to N. Wejnig, dwie oddzielne „duchowe rasy” [gejstike rasn]. Chociaż, jak poetycko pisze krytyk, Jan i Anna jak drzewa dotykają się liśćmi, tulą i splatają, lecz ich korzenie są osobne, a korzenie sięgają głębiej, niż wszystko inne. Wejnig cytuje obszerne fragmenty powieści w tłumaczeniu na jidysz. Snuje przypuszczenia dotyczące dalszego przebiegu akcji. Spodziewa się obrazu bankructwa materialnego i moralnego asymilacji. „Książka przeniknięta jest drżeniem serca. Autorka pisze przecież w Polsce lat 1937-1938”. Tak brzmią ostatnie zdania artykułu.