Prócz chłopców uczących się w sztyblach byli jeszcze uczniowie jeszyw.
W Warszawie było wiele uczelni talmudycznych różnego typu: chasydzkie, litwackie i chasydzko-litwackie.
Chasydzkie jeszywy były następujące:
− Daat Mosze489 cadyka z Piaseczna – 300 uczniów;
− Beit Awraham490 cadyka z Sochaczewa – 100 uczniów;
− {120} Tomchej Tmimim491 cadyka lubawickiego492 – 200 uczniów;
− Jesod Jeszarim493 cadyka z Radzymina – 100 uczniów;
− Emek Halacha494 – 100 uczniów;
− Metiwta495 – 100 uczniów;
− jeszywa imienia bp. Szyjele Pragera – 100 uczniów;
− Torat Emet496 chasydów bracławskich497 – 60 uczniów.
Przed wojną powstały jeszywy cadyków z miasteczek: Aleksandrów, Chęciny,
Radomsko, Kromołów498, Stryków i innych.
Litwackie jeszywy były dwie: związany z ruchem musarystycznym499 Bejt Josef
i uczelnia Torat Chaim500 imienia rabina Chaima Bryskiera, kierowana przez jego zięcia, rabina Hirszele Gliksohna501.
Jeszywy: Tomchej Tmimim i Torat Emet były typu chasydzko-litwackiego.
We wszystkich wspomnianych jeszywach, prócz dwóch ostatnich, jak również
w dwóch jeszywach litwackich, uczono prawa żydowskiego502, Talmudu z komentarzami i wychowywano uczniów w duchu chasydyzmu. Musieli oni nosić brodę i pejsy, kapoty przewiązane gartlem, nie mówiąc już o długim ubraniu.
{121} W dwóch jeszywach chasydzko-litwackich obowiązkowo uczono się „myśli
chasydzkiej”; w jeszywie Tomchej Tmimim zgłębiano filozofię ruchu Chabad503 i studiowano księgę Tanja504; w jeszywie Torat Emet – studiowano księgę Likutej Moharan
489 Wiara Mojżeszowa (hebr.).
490 Dom Abrahama (hebr.).
491 Wsparcie Nieskazitelnych (hebr.).
492 Josef Icchak Schneersohn (1880–1950), szósty cadyk w chasydzkiej dynastii Chabad-Lubawicz; po ucieczce z ZSRR osiadł w Warszawie, gdzie w 1921 r. założył jeszywę Tomchej Tmimim.
493 Opoka Prawych (hebr.).
494 Dolina Prawa (hebr.).
495 Wyższa szkoła religijna (aram., jeszywa).
496 Tora jako prawda (hebr.).
497 Chasydzi z Bracławia (Podole, obwód Winnica na Ukrainie), grupa chasydzka, której założycielem był rabin Nachman z Bracławia (1772–1810), wnuk Baal Szem Towa.
498 Kromołów (pow. Zawiercie).
499 Musar (hebr., pouczenie), nurt religijny zapoczątkowany przez Israela Lipkina w Wilnie w 1842 r., kładący nacisk na moralny wymiar judaizmu.
500 Tora jako życie (hebr.).
501 O jego tragicznej śmierci zob. dok. 11.
502 W oryg. halacha.
503 Nazwa nurtu w ruchu chasydzkim, będąca akronimem od słów Chochma, Bina, Daat (mądrość, zrozumienie, wiedza), ruch Chabad podkreśla rolę intelektualnego poznania w zbliżaniu się do Boga.
504 Tanja (hebr., dosł. nauczyliśmy się), zbiór nauk cadyka Szneura Zalmana z Ladów, twórcy ruchu Chabad.
