pozostał wierny ortodoksji. W opinii Sakowskiej i Kuberczyka Szymon Huberband
przeszedł jednak przemianę światopoglądową: „Od dzieciństwa nasiąkał atmosferą religijnego uniesienia i zapału do chasydzkiego sposobu życia, oczywiście, jak wynika z jego tekstów, zdystansował się od ekstremalnej formy tej doktryny”46. Wydaje się, że nie ma takich tekstów, które zawierałyby jego jawną i otwartą deklarację świadczącą o rewizji poglądów. Być może autorzy ci wysnuli swoje wnioski z faktu, iż Huberband podjął kontakty ze środowiskiem Żydów nieortodoksyjnych i rozpoczął badania historyczne, które stały się jego pasją. Działania te nie świadczą jednak o porzuceniu dawnego stylu życia. Podobną drogę życiową, polegającą na łączeniu tradycyjnego modelu ze świeckimi zainteresowaniami naukowymi, obrał np. Hilel Seidman47, rabin pochodzący z chasydzkiej rodziny, działacz Agudy, który ukończył studia historyczne na Uniwersytecie Warszawskim pod kierunkiem prof. Majera Bałabana. Osoby tego
pokroju – wykształceni na sposób świecki tradycyjni Żydzi – reprezentowały pewnego typu ortodoksyjną inteligencję, której istnienie i rozwój uniemożliwiła Zagłada.
Warto odnotować, że Seidman w swoim dzienniku z warszawskiego getta, wspominając Szymona Huberbanda, pisze o nim jako o swoim „serdecznym przyjacielu”48. W tym samym fragmencie, zapisanym pod datą 12 stycznia 1943 r. (wydanie hebrajskie)49 lub 7 stycznia 1943 r. (wydanie w języku żydowskim)50, opisuje „wieczór literacki”, który polegał na „robieniu przeglądu i porządkowaniu dzieł literackich tworzonych przez pisarzy w getcie, które zgromadziliśmy bądź też ostatnio zostały zdeponowane w archiwum”51. Można to zinterpretować w ten sposób, że oprócz archiwum „Oneg Szabat” istniało drugie, tajne archiwum, prowadzone przez Seidmana (z którym Huberband też współpracował). Chodziło zapewne o archiwum w Judenracie, do którego trafiały wspomnienia, utwory prozatorskie i poetyckie z Warszawy i innych miejscowości, co odnotowuje (może na podstawie dziennika Seidmana, lecz bez podania jego nazwiska) Kermisz w swojej przedmowie do izraelskiego wydania pism Ringelbluma52.
46 Na temat smichy piszą tylko J. Kermish, N. Blumenthal, On Rabbi Shimon Huberband, s. XXI; R. Sakowska, T. Kuberczyk, Szimon Huberband, s. 149.
47 Hilel Seidman (1908–1995), rabin, historyk, publicysta, działacz Agudy. Pracował jako kustosz Muzeum Starożytności Żydowskich im. M. Bersohna przy Gminie Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie. Był również kierownikiem gminnego archiwum, sprawując tę funkcję także po utworzeniu getta. Jako sympatyk rewizjonistów współpracował z żydowską konspiracją. Jego dziennik z warszawskiego getta ukazał się po hebrajsku: Joman geto Warsza (Dziennik z getta warszawskiego), Tel-Aviv 1946 i po żydowsku Togbuch fun warszewer geto (Dziennik z getta warszawskiego), Buenos Aires 1947.
48 H. Seidman, Joman geto Warsza, wyd. 2, New York 1957, s. 197.
49 Ibidem, s. 197.
50 H. Seidman, Togbuch, s. 208.
51 Ibidem, s. 208. Niestety, data tego zapisu każe się odnosić sceptycznie do jego treści, o czym dalej.
52 Josef Kermisz, Arajnfir cu der najer farfulkumter ojsgabe (żyd., Wprowadzenie do nowego uzupełnionego wydania), w: Emanuel Ringelblum, Ksowim fun geto. Band ejns. Togbuch (żyd., Pisma z getta. Tom pierwszy. Dziennik) (1939–1942). Naje farfulkumte ojsgabe mit an arajnfir fun Josef Kermisz (żyd., Nowe uzupełnione wydanie z wprowadzeniem Józefa Kermisza), Jad-Waszem, Jeruszolajim, Tel Awiw 1985, s. V–VI.
