Tamci, kiedy tylko weszli, zabytkową bóżnicę razem z artystycznie wykonanym
aron ha-kodeszem oraz zwojami Tory podpalili i spalili.
[15] Wieluń
Żydowskie skupisko w Wieluniu powstało 115 lat temu. Bóżnicę postawiono 80 lat
temu1012. Bóżnica jest murowana, bardzo piękna, z babińcem.
Nad wejściem był wspaniały balkon1013, wsparty na dwóch parach kolumn umieszczonych po 2 stronach wejścia.
W synagodze było 12 zwojów Tory i sporo srebrnych klej kodesz.
Na dzień przed wybuchem wojny szames wyjął 2 zwoje Tory i je ukrył, srebrne
klej kodesz zakopał zaś w piwnicy prezesa gminy.
W piątek, 1 IX [19]39, pierwszego dnia wojny, około 5 rano Wieluń został bardzo
zbombardowany. W czasie bombardowania bóżnica spłonęła, [podobnie] jak setki
żydowskich i nieżydowskich domów1014.
Bóżnica stała w centrum miasta, w jednym szeregu z – gnie przymierzającg –
kościołem katolickim. Pomiędzy oboma domami modlitwy nie było żadnego budynku i jedynie niewielki placyk oddzielał bóżnicę od kościoła.
[16] W ostatnich latach endecy toczyli w tej sprawie zażartą walkę na forum rady
miejskiej, lecz niczego nie osiągnęli.
Przez ostatnie 3 lata bóżnica ciągle stała z powybijanymi oknami, co było robotą
cendeckichc chuliganów. cStarostwoc dwukrotnie żądało od gminy ponownego ich wstawienia, zapewniając przy tym, że policja otrzymała rozkaz pilnowania bóżnicy i dlatego wybijanie szyb w bóżnicy już się nie powtórzy. Lecz kiedy po dwukrotnym wstawianiu zostały one wybite po raz trzeci, cstarostwoc dało milczące przyzwolenie na nieuzupełnianie po raz kolejny szyb w oknach.
Ze względu na jej urok i piękno bóżnica była wizytowana podczas rosyjskiej
okupacji przez gubernatora kaliskiego, w czasie okupacji niemieckiej przez wielu
wyższych ofi cerów niemieckich, a za rządów polskich – przez wojewodę Hauke-
-Nowaka1015.
Jako się rzekło, bóżnica spaliła się podczas bombardowania. Spłonął dach bóżnicy
wraz z całym wyposażeniem wnętrza, z aron ha-kodeszem, zwojami Tory, bimą
i innymi przedmiotami.
[17] Zostały tylko gołe ściany. Kilka dni po wkroczeniu tamci zaczęli łapać Żydów
do prac przy rozbiórce murów bóżnicy. Cegły wywieźli w nieznanym kierunku.
Doniesiono im, że żydowski mieszkaniec p. Chmura wie, gdzie są ukryte srebrne
klej kodesz. Pan Chmura nie chciał wydać miejsca ich ukrycia. Po torturach wskazał kryjówkę. Zabrali wtedy wszystkie srebrne klej kodesz o wielkiej wartości.
2 zwoje Tory, uratowane przez szamesa, również spaliły się w czasie bombardowania.
1012 Murowana synagoga w Wieluniu została wzniesiona w 1855 r. na miejscu poprzedniej, jej charakterystycznym elementem był klasycystyczny czterokolumnowy portyk oraz ozdobny szczyt fasady.
1013 Zapewne mowa o galerii dla kobiet nad wejściem we wnętrzu.
1014 Zob. przyp. 30.
1015 Aleksander Hauke-Nowak (1896–1956), w latach 1933–1938 wojewoda łódzki.
