Podczas pożaru bóżnicy spalił się także dom, w którym żył, mieszkał i sprawował
urząd cadyka sławny cadyk warecki, wielki ohew Israel i zabiegający o ich sprawy jako sztadlan – rebe Icykl. Wspomniany cadyk znany jest również jako jeden z 3 sygnatariuszy 20 takanot, które napisano w czasie walki z cholerą w roku 5598 – 1838 (opublikowane w Kicur szulchan aruch1047 i u Szaula Ginsburga w jego Historisze werk, t. I, s. 301–305)1048.
[37] Golub-Dobrzyń
Jedno miasteczko od drugiego dzieli tylko mostek na niewielkiej rzece. Jest to faktycznie jedna gmina z jednym rabinem, chociaż każde z miasteczek ma swoją bóżnicę i bejt ha-midrasz, jak również osobny cmentarz, gdyż dawniej były to dwie oddzielne gminy po dwóch stronach granicy. Dziś jednak gmina jest jedna.
Osadnictwo żydowskie w Golubiu ma całkiem starą metrykę – ze starą murowaną
bóżnicą, starym cmentarzem1049, na którym spoczywa miejscowy rabin, wielki gaon, uczeń rebego Akiwy Eigera1050. W bejt ha-midraszu znajdowała się skarbnica drogocennych starodruków i białych kruków. W bóżnicy było 16 zwojów Tory i wiele srebrnych klej kodesz.
Osadnictwo żydowskie w Dobrzyniu też ma już długą tradycję, lecz nie tak dawną
jak żydowskie osadnictwo w Golubiu. Wybudowana z drewna bóżnica ma sto lat.
Cmentarz jest starszy od bóżnicy1051.
Na cmentarzu spoczywa rabin Taub1052, uczeń cadyka aleksandrowskiego starszego, rebe Jechiela. Rabin Taub miał zostać jego następcą, czego domagali się starzy chasydzi. Lecz on kategorycznie odmówił i sam [38] zaczął jeździć do syna cadyka, czyli do rebego Israela Icchaka, autora dzieła Jismach Israel.
W bóżnicy było 15 zwojów Tory, a w bejt ha-midraszu – pięć. W bejt ha-midraszu
znajdowało się też wiele ksiąg religijnych. W dobrzyńskiej bóżnicy były również
srebrne klej kodesz.
W styczniu 1939 [roku] Dobrzyń stał się sławny na całą Polskę za sprawą pogromu, jaki miejscowi endecy urządzili Żydom. Rezultaty były następujące: początkowy bojkot i pikietowanie zakończyły się regularnym pogromem, podczas którego wielu Żydów zostało rannych i pobitych, w żydowskich mieszkaniach wybito 700 szyb, dużo towarów rozgrabiono i zniszczono1053.
1047 Rabin Salomon Ganzfried (1804–1886), ortodoksyjny rabin i autorytet w dziedzinie praktycznego stosowania prawa żydowskiego, znany od tytułu jego dzieła jako Kicur szulchan aruch (hebr., Skrót [kodeksu Josefa Karo] Nakryty stół), kompendium żydowskiego prawa religijnego.
1048 Szaul M. Ginsburg (1866–1940), pochodził z Rosji; pisarz i wydawca amerykański, historyk Żydów rosyjskich, był autorem m.in.: Historisze werk (żyd., Prace historyczne), t. 1–3, New York 1937–1938.
1049 Cmentarz w Golubiu-Dobrzyniu założono ok. 1770, był dwukrotnie powiększany w 1885 i 1900 r., synagoga została wzniesiona po 1855 r.
1050 Akiwa Eiger (1761–1837), rabin, talmudysta, wybitny autorytet w dziedzinie prawa żydowskiego; nie wiemy, o którym z jego uczniów tutaj mowa.
1051 Synagoga drewniana wzniesiona w końcu XVIII lub w połowie XIX w., cmentarz założono najpóźniej w ostatniej tercji XVIII w.
1052 Dawid Dow Ber Taub (1827–1899), od 1875 r. pełnił funkcję rabina dobrzyńskiego. Zob. http://hamodia.com/features/this-day-in-history-17-elulaugust-23 (dostęp: 1.08.2016).
1053 Do opisywanych wydarzeń doszło w lutym i czerwcu 1939 r., brali w nich udział członkowie Związku Młodej Polski. Zob. Mieczysław Wojciechowski, Antysemityzm na Pomorzu w okresie
