żydowskich kamienicach w rejonie Nalewek postawiono nawet po kilka kuczek. Każdy spożywał w kuczce tylko wymaganą żydowskim prawem odrobinę chleba, bo w Warszawie panował wtedy wielki głód – nic więcej nie było do jedzenia.
Ów Żyd mówił też, że w Warszawie były etrogi, żeby nad nimi odmówić błogosławieństwo. Ostatecznie były trzy etrogi, jeden u Mendla Rubinrota194, Nalewki 43, drugi u Symchy Bunema Rotenberga, Nalewki 33, trzeci u Meszulama Kaminera195, Pawia 11.
Tych trzech ludzi otrzymało etrogi z Erec Israel jeszcze przed wybuchem wojny.
Wynaleźli jakąś gałąź palmową sprzed roku, zamiast mirtu wzięli pąki kwiatów i posłali Polaka [3/2] nad Wisłę po wierzbowe witki – w ten sposób mieli wszystkie cztery gatunki roślin196 do lulawu.
Ów Żyd odpowiadał również, że od rana do wieczora stały u tej trójki długie kolejki
ludzi, żeby jeden po drugim dobić się do etrogu i odmówić nad nim błogosławieństwo. Kolejki te ciągnęły się przez całe ulice; ludzie stali godzinami, żeby dobić się do etrogu.
Nikt nie potrząsał lulawem na wszystkie strony świata, a tylko robił jeden delikatny
ruch w każdym kierunku197. Dotykany przez tysiące rąk etrog zrobił się czarny
jak kartofel. Trudno było się zorientować, co to jest. h„Gałązki gęstych drzew i wierzb nadrzecznych”h198 szybko opadły z liści, zamieniając się w nędzne badyle.
Mówił też, że zdarzało się, iż chrześcijanie, widząc stojących na ulicy ludzi, też
ustawiali się w kolejce. [4] Kiedy dowiadywali się, za czym ta kolejka stoi, odchodzili. W Hoszana Raba tamci zajęli Warszawę i zaczęło się piekło199.
Chanuka 5700
Dni święta Chanuka roku 5700200 stały pod znakiem złych dekretów201 przeciwko Żydom.
W naszym mieście Piotrkowie getto stało się już faktem dokonanym202. Żydzi mogli się poruszać po mieście tylko od 1 do 3 p[o] p[ołudniu]. Przez pozostałe 22 godziny musieli siedzieć zamknięci w mieszkaniach. Było już po trzeciej kontrybucji i po wysiedleniach z okolicznych miasteczek, które przyniosły wiele ofiar203.
Brakuje oliwy do zapalenia świeczników chanukowych. Chanukije leżą schowane.
Zapalić w oknie światła obwieszczającego cud chanukowy, jak każe prawo, nie można z powodu [5/3] strachu.
194 Brak bliższych informacji o tej osobie.
195 Meszulam Kaminer (1893–18 X 1941), rabin, przed wojną członek rady warszawskiej gminy żydowskiej i działacz Agudy; w getcie kierował Wydziałem Cmentarnym Judenratu.
196 W oryg. arba minim.
197 Należy trzykrotnie potrząsać lulawem kolejno w kierunkach wschodnim, południowym, zachodnim, północnym, w górę oraz w dół, trzymając lulaw w prawej dłoni, a w lewej – etrog.
198 Kpł 23,40.
199 Wojska niemieckie weszły do Warszawy 1 października 1939 r.
200 Dni 8–14 grudnia 1939 r.
201 W oryg. gzerot (gzejres).
202 Było to pierwsze getto w GG, utworzone 8 października 1939 r. Zob. Generalne Gubernatorstwo, dok. 76.
203 Na podstawie zarządzenia z 1 grudnia 1939 r. Żydzi mogli poruszać się po mieście (poza gettem) w godzinach: 11–13, a na terenie getta 7–17. Zob. Generalne Gubernatorstwo, dok. 87; na temat kontrybucji dok. 78, 80.
