458 Słownik terminów
wych. Jego punkt zborny znajdował się przy ul. Twardej 6, skąd grupami udawano się pod eskortą niemiecką na placówki. Kierownikiem Batalionu Pracy był adw. Norbert Goldfeil. Referat Batalionu Pracy, którego przewodniczącym był radca Bernard Zundelewicz, wchodził w skład Wydziału IX Pracy przy RŻ.
Bund (żyd. Algemajner Jidiszer Arbeter-Bund in Lite, Pojln un Rusland, Ogólnożydowski Związek Robotniczy na Litwie, w Polsce i Rosji) – żydowska partia socjalistyczna, założona w 1897 r., działająca na terenie Polski do 1948 r. Bund propagował kulturową autonomię Żydów w Polsce, odrzucał syjonizm. W getcie warszawskim prowadził działalność samopomocową i wydawał prasę konspiracyjną. Członkowie Bundu byli też zaangażowani w opór zbrojny.
CENTOS (Centralne Towarzystwo Opieki nad Sierotami i Dziećmi Opuszczonymi) – organizacja powstała w 1924 r.; w getcie warszawskim prowadziła sierocińce, internaty i półinternaty, świetlice dla dzieci uchodźców i przesiedleńców, tzw. kąciki dla dzieci przy komitetach domowych i biblioteki. Obejmowała różnymi formami opieki ok. 40% tj. mniej więcej 40 tys. dzieci. Organizowała m.in. akcje charytatywne na ich rzecz.
Chaper (żyd.) – rzeczownik pochodzący od czasownika „chapn” (żyd., łapać, wyrywać). Wśród Żydów mieszkających na terytorium Imperium Rosyjskiego słowo to oznaczało tych, którzy w imieniu gmin zabierali rodzinom chłopców i dostarczali ich do oddziałów tzw. kantonistów, przygotowujących do służby w carskiej armii. W czasie II wojny światowej podobne znaczenie słowu „chaper” nadano w gettach. Określano nim członków służb gettowych łapiących ludzi i doprowadzających ich na miejsce wywózki. W getcie warszawskim chaperami nazywano też ludzi głodnych, którzy na ulicach wyrywali przechodniom jedzenie z rąk.
Gestapo (akr. od niem. Geheime Staatspolizei) – tajna policja polityczna w III Rzeszy.
Haskala (hebr., oświecenie) – prąd kulturowy zapoczątkowany w XVIII w., postulujący emancypację i modernizację Żydów oraz unowocześnienie tradycji żydowskich. Haskala rozpoczęła szeroki proces asymilacji Żydów europejskich.
He-Chaluc (hebr., Pionier) – syjonistyczny ruch propagujący i organizujący osadnictwo w Erec Israel. Początkowo jego zwolennicy jednoczyli się spontanicznie, bez tworzenia wyrazistych struktur. Dopiero w 1917 r. powstał tymczasowy komitet, który położył podwaliny pod działalność He-Chaluc w Polsce. W listopadzie 1918 r. ruch liczył ok. 4 tys. uczestników. Na początku stanowił część składową Organizacji Syjonistycznej, lecz stopniowo się usamodzielniał. Po 1923 r. wykrystalizowała się jego podstawowa idea, którą było przygotowanie Żydów do pracy w Palestynie, przede wszystkim na roli. Choć He-Chaluc dystansował się od roztrząsania zagadnień związanych z ustrojem przyszłego państwa żydowskiego, to stopniowo zbliżał się do myśli socjalistycznej i przewidywał m.in., że wielką rolę w ideologicznym formowaniu się jego członków odegrają kibuce (wspólnoty pracy i życia). Z ruchu chalucowego wyłoniły się: młodzieżowy He-Chaluc ha-Cair (hebr., Młody Pionier), ortodoksyjny He-Chaluc ha-Mizrachi oraz He-Chaluc ha-Merkazi (hebr., Centralny Pionier), później zwany He--Chaluc ha-Klal-Cijoni (hebr., Pionier Ogólnego Syjonizmu), akceptujący zasady demokratycznego socjalizmu. Ruch pionierski rozwijał się szczególnie szybko po 1929 r., kiedy to w Polsce zapanował kryzys gospodarczy i wzrosło bezrobocie. W 1935 r. jego członkami było niemal 60 tys. osób. Brytyjskie ograniczenia imigracji do Palestyny spowodowały jednak, że wielu chaluców nie zdołało przed 1939 r. wyjechać z Polski. Ruch ten odrodził się na krótko po 1944 r.
Junacy – potoczna nazwa pracowników Służby Budowlanej (niem. Baudienst), powołanej zarządzeniem Hansa Franka z grudnia 1939 r., złożonej przeważnie z młodych mężczyzn narodowości ukraińskiej, litewskiej,
