XXXVI Wstęp
W Białymstoku latarnie uliczne są wykrzywione.
– Dlaczego?
– Od wdrapywania się na nie.
Wszystkie kraje i wszystkie narody może pokonać Hitler, oprócz Żydów, bo oni to zawsze powiedzą, że jest dobrze.
Składkowski przyjechał do Erec Israel i udaje się do Grünbauma.
Pyta go, czy będzie mógł się u niego schronić. „Owszem” – odpowiada Grünbaum.
Żyd, który przedostał się na drugą stronę muru, został rozpoznany przez Polaka. Polak na jego widok zaczyna krzyczeć: „Żyd!”, „Jude!”, a na koniec: „Etiopczyk!”. Żyd mu odpowiada: „Mam cię w tyle!”.
Zgoła innymi motywami kierowano się przy wprowadzaniu zmian do utworów literackich z Archiwum Ringelbluma opublikowanych w czasach PRL-u. W latach 1954–1955 nakładem wydawnictwa Idisz Buch ukazały się zbiory opowiadań Pereca Opoczyńskiego68i Jehudy Felda69, powieść Zalmana Skałowa70oraz wybór opowiadań różnych autorów z getta warszawskiego, zatytułowany Cwiszn lebn un tojt (Między życiem i śmiercią)71. We wszystkich tych wydaniach znalazły się liczne poprawki, skróty i uzupełnienia, mające niewiele wspólnego z pracami redakcyjnymi72. Część wprowadzonych korekt była zgodna z linią ideologiczną partii rządzącej, której musiały się podporządkować wszystkie ówczesne instytucje i wydawnictwa.
Z tego rodzaju cenzurą, którą można by nazwać cenzurą ideologiczną, mamy do czynienia w opowiadaniu A cholem fun a mamen (Sen matki). W wydaniu z 1954 r. jeden z jego fragmentów został zmieniony – przerobiony i skrócony – ponieważ w sposób pozytywny odwoływał się do tzw. etyki inteligenckiej – wartości wyznawanych przez wykształcone elity, które komuniści zwalczali i odrzucali jako ideowo fałszywą spuściznę. Poniższe zestawienie oddaje dokładnie zmiany wprowadzone przez cenzurę. Wyróżniliśmy je pogrubioną czcionką.
I mimo wszystko Sorele, jej braciszek i starsza siostra, lat czternaście, ani razu nie zdradzili się nawet słowem, że są głodni, tak bardzo wszczepiona została im inteligencka
