Część III. Antologia „Męka i bohaterstwo” [95] 823
wojskowe (Owrucz111, Korosteń112, Żytomierz113, Proskurów (Płoskirów)114, Felsztyn115i in.), że w porównaniu do liczby ofiar ludzkich, w porównaniu do okrucieństwa i masowej ruiny, błahostką doprawdy jest wszystko, co znamy z kroniki pogromowej Ukrainy w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat. Na Ukrainie panował wtedy stan permanentnego pogromu. To była formalna wojna wszystkich przeciwko wszystkim, a najbardziej ucierpiały od tego żydowskie społeczności. Oddziały wojskowe Petlury, Machny, Grigoriewa, Zeleny’ego116 i in[ne] bandy zniszczyły setki żydowskich gmin i skupisk. Wiele miasteczek zostało całkowicie startych z powierzchni ziemi, a w wielu miejscach [73] resztki ludności żydowskiej, która pozostała przy życiu, uciekły stamtąd. Dziesiątki tysięcy Żydów zostały zamordowane w najokropniejszy sposób, jeszcze więcej było rannych i pozostało na zawsze kalekami. Duża część Żydów na Ukrainie została sprowadzona do poziomu jałmużników, którzy czekają na pomoc Komitetu117. Jeszcze gorsze było okropne poczucie rozpaczy. Bezradne gminy, wyspy pokoju w morzu uzbrojonych oddziałów wojskowych i band, żyły w ciągłym śmiertelnym strachu w obawie o resztki majątku. We wszystkich pogromach aż do pogromów armii Denikina118 aktywnie uczestniczyła miejscowa ludność chrześcijańska, przede wszystkim ciemne masy chłopów i reakcyjna inteligencja, a w szczególności te wszystkie elementy, które czuły się skrzywdzone rewolucją. Zupełnie inny charakter miały pogromy zorganizowane podczas rządów Denikina. Te pogromy były czysto wojskowe; inicjatywa należała tu do oddziałów wojskowych i one same wykonały całą pracę pogromową. Miejscowa ludność chrześcijańska nie ma teraz na ogół żadnego związku z pogromami. Pozostają chłodni albo nawet wrodzy wobec kozackich morderców. Zdarza się wręcz w niektórych miejscach, że chrześcijanie wstawiają się za Żydami i okazują wiele odwagi i bohaterstwa.
Samoobrona żydowska
Żydzi, szczególnie młodzież żydowska już dawno zrozumiała, że w ciągłym stanie wojny na Ukrainie można zdać się tylko na siebie samego, na karabin i własną rękę. Doszli do idei o zbrojnej samoobronie. Stosunek większości partii politycznych
