Rozdział 1. Organizacja, instytucje, warunki bytowe [5] 47
rokracja wszystko połyka. Wszędzie, gdzie się pójdzie, widzi się mrowie urzędników. Wszyscy dobrze wyglądają, chodzą ładnie ubrani, dostają paczki żywnościowe, a dzieci umierają na ulicach.
Ubogo wygląda również aktywność kulturalna w getcie, bo nikomu na tym nie zależy oprócz przywódców robotniczych. Ale również oni robią bardzo mało. Najważniejsza jest praca partyjna. Tak, ludzie niczego się nie nauczyli i niczego nie zapomnieli, nie ruszyli się do przodu o krok, te same umysły. Syjoniści śnią o Erec Israel, a bundowcy o autonomii narodowej. Poalej [Syjon-]Lewica dalej prowadzi „wojny” z Poalej [Syjon-]Prawica, Mizrachi dalej walczy z Agudą – wszystko po staremu.
Ale o pracy kulturalnej w szerszej formie nie ma nawet z kim rozmawiać: nie pozwolą, nie dadzą zgody. A nawet gdyby pozwolili, nie ma do tego odpowiednich ludzi. Jedyną możliwością na prowadzenie pracy kulturalnej w obecnych warunkach jest szkolnictwo.
– Jak rozumie Pan epidemię polonizacji i wzrost liczby konwertytów w getcie?
To nic nowego. To żadna specyficznie gettowa choroba. Nasiliła się skłonność Żydów z Marszałkowskiej do polonizacji warszawskich Żydów. Faktem jest, że Żydzi nienawidzą żydowskiego. W Związku Radzieckim, gdzie język żydowski, literatura, teatr są szeroko wspierane i chronione przez państwo, nawet tam Żydzi nie chcą mówić
po żydowsku.
[3] Jeszcze jedno: w naszych instytucjach zasiadają ludzie, którzy od zawsze mówili po polsku i nienawidzili [języka] żydowskiego. Czyż ŻTOS nie prowadzi swojej korespondencji po polsku? Żydzi niestety zawsze mieli skłonność do asymilacji. Kto u nas w getcie mówi po żydowsku? Szmuglerzy, element, którego wszyscy się wstydzą. To dzięki interwencji kręgów bundowskich wprowadzono żydowski na afisze teatralne i koncertowe.
– Nasze perspektywy?
Nie będzie tak, jak to sobie wyobraża świat burżuazji, a raczej, jak by sobie tego życzył. A chcą oni tego: bolszewicy przegonią Niemców, a tu przyjdą Anglicy i Amerykanie i posadzą Sikorskiego198na czele państwa. To jest czysta fantazja199. Ja wierzę w zwycięstwo idei komunistycznych, w zwycięstwo ideologii, która uratuje świat przed wojnami.
W tym kierunku powinna iść praca przygotowawcza i oświatowa. Młodych powinno się uczyć zawodów, pracy. To jest najważniejsza rzecz.
Wierzę również w przyszłość Erec Israel, ale komunistycznego Erec Israel. Wierzę również w terytorializm. Co by się nie stało, jakkolwiek zakończy się wojna, nastąpi milionowa migracja Żydów, i Żydzi muszą mieć [swój] kraj, nawet o ustroju komunistycznym. Bez kraju nie można być czynnikiem politycznym. A dać Żydom terytorium może jedynie Związek Radziecki. [4] Należy pamiętać, że Związek Radziecki chciał
