wspierać. Były nawet opinie, że nie należy im robić żadnych trudności, jeśli tylko modlą się w gminnych domach modlitwy48.
Po rozbiorach Polski chasydyzm nie osłabł. Wręcz przeciwnie, w miarę wzmagania
się żydowskich nieszczęść i represji, cały czas rozrastał się. Z powodu silnej kampanii antychasydzkiej ze strony rabinów, chasydyzm został zabroniony na ówczesnych polskich ziemiach zaanektowanych przez Rosję i Austrię. Chasydzcy cadycy przenieśli się stamtąd do Polski, zakładając tu nowe dynastie, tak jak w Grodzisku49, Strykowie50, Bielsku51 i tu wzmacniali chasydyzm. Po powstaniu Polski Kongresowej chasydyzm zdołał już wyrosnąć w kraju na ciemny rekacyjny ruch, który z wielkim fanatyzmem zwalczał wszelką oświatę i naukę wśród polskich Żydów.
v28 kwietnia 1799 roku ukazało się zarządzenie, że chasydzi mogą odprawiać swoje modły i ceremonie, jedynie jeśli dzieje się to w gminnych domach modlitwyv52.
Na porządku dziennym w polskim życiu społeczno-politycznym w okresie Księstwa
Warszawskiego i w pierwszych latach Królestwa Kongresowego stały najważniejsze kwestie zorganizowania nowego państwa, zatem na sprawy żydowskie nie było czasu, a jeśli już rzeczywiście interesowano się Żydami, nie działo się to ku ich szkodzie. Dopiero po odrzuceniu przez polskie sfery rządzące liberalnego projektu Nowosilcowa53 o reformie polskich Żydów [6]{9} sprawą żydowską miał się zająć pierwszy polski sejm Królestwa Kongresowego. W związku z tym ukazała się wielka liczba polemicznych broszur o Żydach, w ich obronie i przeciw nim. Również rząd zaczął poważnie myśleć o rozpowszechnieniu edukacji między Żydami. Wszyscy zdawali sobie sprawę, że niemałą przeszkodą ku temu będzie chasydyzm.
Najostrzej przeciwko chasydyzmowi wystąpił Radomiński, szef Dyrekcji Wychowania Publicznego w Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego54. W swojej anonimowej broszurze pCo wstrzymuje reformę Żydów w kraju naszym i co ją przyspieszyć powinno, W[arsza]wap 1820, na podstawie drukowanych materiałów na temat chasydyzmu wydanych po polsku, francusku i niemiecku wykazuje Radomiński całkiem dobrą znajomość tego ruchu, który uważa za epidemiczną chorobę. Zgadza się z Kalmansonem w jego fEssay etc.f, 1796 oraz z Dawidem Friedländerem nÜber die Verbesserung der Israeliten im Königreich Polen etc.n, 181655, że największą
48 □ Arch[iwum] Ośw[iecenia] Publ[icznego], Ak[ta] Kom[itetu] Staroz[akonnych], nr 55, p. 1.
49 Grodzisk (pow. Błonie).
50 Stryków (pow. Brzeziny).
51 □ „Sulamith”, 1807, I, B. II, p. 333. *Cały fragment Wilczyński cytuje za: J. Radomiński, Co wstrzymuje reformę Żydów w kraju naszym i co ją przyspieszyć powinno, Warszawa 1820, s. 66.
52 □ A[rchiwum] O[świecenia] P[ublicznego], Ak[ta] K[omitetu] St[arozakonnych], nr 10, p. 7. *v–v S. [5] {8}.
53 Nikołaj Nikołajewicz Nowosilcow (1761–1838), rosyjski polityk, w latach 1815–1830 pełnomocnik cara przy Radzie Stanu KP; zasłynął jako współtwórca systemu tajnej policji w KP; działał na rzecz ograniczenia swobód konstytucyjnych KP; na temat jego projektu dotyczącego Żydów – dalej w tym dokumencie.
54 □ pBen Jakow, 1824, lista subskrybentówp. *Jan Alojzy Radomiński (1789–1864), publicysta, urzędnik rządowy, kierownik biura Wydziału Oświecenia Publicznego KRWRiOP.
55 □ Dawid Friedländer, Über die Verbesserung der Israeliten im Königreich Pohlen etc., 1816. *Dawid Friedländer (1750–1834), kupiec i przemysłowiec, czołowy przedstawiciel niemieckiej
