od mieszkańców wyznania mojżeszowego przypadających w sposób, jaki Komisja Rządowa Przychodów i Skarbu przepisze; do pomocy zaś w tej mierze użyte będą tymczasowo Dozory Bóżnicze wedle uchwały Namiestnika Naszego z dnia 20 marca r.b. urządzone.
Artykuł 4. Wszelkie rachunki, tak z pobranych, jako i zaległych jeszcze podatków
publicznych, składek na potrzeby kahałów, funduszów i długów kahalnych oraz zaległych od tychże procentów, zgoła wszelkich actiwów [8]{10} i passiwów wykazać, pisma, papiery, akta i dokumenty tyczące się kahałów, starsi kahalni zaraz przy złożeniu swych obowiązków pod odpowiedzialnością oddać mają”z.
Było to ramowe zarządzenie, podczas gdy wszystkie pozostałe sprawy miały zostać załatwione na drodze administracyjnej, zgodnie z instrukcją władz wyznaniowych, w ciągu trzech lat. Jak wyglądała ta działalność, przyjdzie mi omówić później.
* * *
Z likwidacją starych kahałów związana była również likwidacja ich majątków,
albo raczej ich wierzytelności. To ostatnie było bardzo bolesną kwestią, która tak
długo wstrzymywała likwidację kahałów, chociaż mówiło się o tym przez dziesiątki lat w ciągu XVIII i XIX wieku na sejmach i w publicystyce.
Na sesji deputowanych pierwszego sejmu 25 kwietnia 1818 roku jednogłośnie
została przyjęta interpelacja wyznaczenia Żydom, na podstawie prawa z 22 maja 1810 roku, podatku rodzinnego, z których to dochodów miały być pokryte wierzytelności kahałów298. Inni deputaci interpelowali, że wierzytelności kahałów powinny zostać pokryte na wzór austriacki, z podatku krupki299.
Rada Stanu, która udzieliła odpowiedzi na interpelację, wykorzystała tę okazję do
przypuszczenia ataku na kahały. Uznała ona za słuszne wysunięte przez sejm żądania, ponieważ zaciąganie pożyczek przez kahały, według niej, zawsze było bardzo szkodliwe, zarówno dla wierzycieli, jak i dla ogółu Żydów, a oto dlaczego300:
z„Naprzód: Hipoteka na kahałach cz[?] i żadnym prawem nie była opisana [9]{11},
oznaczali ją więc sami starsi kahalni, przez co wierzyciele częstokroć nie tylko na stratę procentów, lecz i kapitałów swoich wystawiani byli.
Po wtóre: Zaciąganie takowych długów upoważniało starszych kahalnych do
naznaczania nieprawych opłat i składek, i tych na szczególne familie udzielania, w celu obmyślenia funduszu na tychże długów uiszczenie. Wydawali więc urządzenia, o których ani Rząd, ani Kraj cały nie wiedział, utrzymywali rachunki w języku sobie tylko znanym, a tak bez sposobu jakiejkolwiek kontroli mieli zręczność uciskać dobrowolnie Kontrybuentów i różne popełniać nadużycia.
Po trzecie: Największe zło dla ogółu Kraju wynikało stąd, że przez czynności
i nakłady tego rodzaju, od Rządu niepotwierdzone, władza starszych kahalnych
stawiała ich w pewnej niejako postaci urzędników niezdających nikomu sprawy ze
swego postępowania i zupełnie nieodpowiedzialnych. Stan podobny, osobnego Rządu w Rządzie, w skutkach swoich najszkodliwszy, wkorzeniał [się] jeszcze tym bardziej
298 □ AAD w W[arszawie], Akta Rady Stanu, nr 158b.
299 □ tamże.
300 □ tamże, [s. 185–186].
