w gminy żydowskie, ich narodową [?] i religijną niechęć łączenia się z towarzystwem innych wyznań; interes zaś własny wierzycielów, przez obawę straty pożyczonych kapitałów, wiązał ich ściślej z kahałami i powagę Starszych umacniał”z301.
Kahały miały również, bez względu na ich szkodliwość, obrońców ze strony wierzycieli, którzy byli materialnie zainteresowani dalszą egzystencją tych przestarzałych instytucji, aby nie stracić swoich wierzytelności, a były to wpływowe kręgi.
Z powodu powyższego i jeszcze innych przyczyn, zdaniem Rady Stanu, należało
przyspieszyć likwidację kahalnych wierzytelności, aby uchronić wierzycieli, [10]{12}
jak również niezamożnych Żydów, przed uciskiem ze strony starszych kahalnych, a być może nawet całkowicie zlikwidować wszystkie specjalne żydowskie korporacje w gminach żydowskich.
Za przykład tego, jak wielkie były wierzytelności kahałów, może służyć kahał
wileński. W roku 1766 kahał wileński był winien 715,905 złotych. Na zaspokojenie tego długu w przeciągu 20 lat kahał wydał 2,5 miliona złotych. Pozostał jeszcze dług w wysokości 487,386 złotych, kahał wziął pożyczkę zagranicą w wysokości 18 tys. dukatów302.
Większość długów należała do szlachty i duchowieństwa. Trudno uwierzyć, że
pożyczano Żydom tak wielkie sumy bez hipotek i gwarancji. Prędzej należy przyjąć, że aby pozbyć się różnych wymierzonych w Żydów ustaw i bezpodstawnych oskarżeń, które przeciwko nim wymyślano, ci ostatni musieli się wykupywać, a nie mając wystarczających środków, zobowiązywali się spłacać wszystko w ratach i w ten sposób zostawali wielkimi dłużnikami.
Aby chronić interesy duchownych, władze postanowiły, że do każdej komisji
likwidacyjnej kahału powinien należeć przedstawiciel katolickiego duchowieństwa. Jak dochodziło do likwidacji kahałów na prowincji, jest nam mniej znane. W Warszawie ze strony arcybiskupa Hołowczyca303 jako delegat przy likwidacji miejscowego kahału
301 Poniżej podajemy dla przykładu ten sam cytat z oryginału Wilczyńskiego tłumaczony z żydowskiego:
1) Kahały nie miały żadnych posiadłości ziemskich i [9]{11} nie można było długów zabezpieczyć hipotecznie. Gwarantami byli starsi kahalni, z powodu czego wierzyciele nie tylko tracili procenty, ale również sam kapitał.
2) Zaciąganiem takich pożyczek przywódcy kahałów usprawiedliwiali nakładanie bezprawnych opłat i podatków na pokrycie długów i procentów. Aby zaspokoić te długi, starsi kahalni wydawali zarządzenia, o których nie wiedział ani rząd, ani kraj. Przy tym rachunkowość była prowadzona w języku znanym jedynie Żydom. W taki sposób żydowscy przywódcy mieli możliwość bez kontroli i samowolnie uciskać płacących podatki i dopuszczać się różnych nadużyć.
3) Największa szkoda dla kraju pochodzi stąd, że oprócz takiej niekontrolowanej przez rząd działalności jak wyżej wspomniana, powstało wrażenie, że władza starszych kahalnych jest samodzielnym rządem, który nie musi przed nikim sprawozdawać ze swojej działalności i nie jest przed nikim odpowiedzialny. Sytuacja państwa w państwie wywołała najgorsze skutki wśród Żydów, wzmocniła ich narodową i religijną niechęć do innowierców oraz do zbliżenia się do miejscowego społeczeństwa.
302 □ Bibl[ioteka] Ord[ynacji] Kras[ińskich], rękopis 5691.
303 Szczepan Hołowczyc (1741–1823), współpracownik Komisji Edukacji Narodowej; od 1788 r. współpracownik Stanisława Kostki Potockiego; targowiczanin; arcybiskup metropolita warszawski i prymas Królestwa Polskiego w latach 1819–1823; członek KRWRiOP w 1820 r.; członek rzeczywisty Towarzystwa Przyjaciół Nauk w latach 1821–1823.
