do cara, aby na najbliższym posiedzeniu Sejmu został przedstawiony projekt reformy Żydów.
Car Aleksander I odpowiedział na tę petycję za pośrednictwem ministra sekretarza
stanu Sobolewskiego323, że reforma Żydów nie może zostać przeprowadzona za
pomocą jednorazowego aktu władz prawodawczych, ale aby osiągnąć ten ważny cel, muszą zostać zastosowane inne środki. Aby posunąć tę sprawę naprzód, należy chwycić się innych sposobów i to nie na drodze parlamentarnej, ale przede wszystkim administracyjnej324.
Po takiej wskazówce z góry komisje rządowe przystąpiły do rozwiązywania sprawy
żydowskiej w Polsce nie jako całości za jednym razem, ale przez stopniowe załatwianie różnych żydowskich zagadnień bez udziału Sejmu. Przede wszystkim zajął się tym minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego, Potocki.
20 lutego 1819 roku Potocki zwrócił się do namiestnika Zajączka z projektem
zreformowania kahałów przez wprowadzenie systemu h„dozorów bóżniczych”h325. Jednocześnie przedstawił on namiestnikowi konieczność współpracy Komisji Rządowych przy reformie Żydów, mianowicie 1) Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, 2) Sprawiedliwości, 3) Skarbu.
Swoją własną rolę Potocki widział następująco: ponieważ błądzenie i podążanie
niewłaściwymi drogami przez Żydów, ich upór [2]{4} w omijaniu przyjętych społecznych zwyczajów i praw, jak również ich dążenie do separowania się, zamykanie się w odosobnieniu wobec każdego przejawu cywilizacji mają swoje źródło w fałszywej interpretacji ich wiary, siłą rzeczy Komisja Rządowa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego będzie odgrywała główną rolę w ich reformowaniu. Dlatego resort ten, który roztacza opiekę i kontrolę nad religią żydowską, będzie musiał podjąć pierwsze kroki i środki podczas reformowania stylu życia Żydów poprzez wskazanie im na ich fałszywe religijne wyobrażenia. Ważne jest również znalezienie sposobu na uniknięcie nadużyć ze strony przywódców żydowskich, na co sami Żydzi się skarżą. W ten sposób powinno zostać zdobyte ich zaufanie dla rządu.
Ad. 2) Komisja Rządowa Sprawiedliwości powinna pomóc w tym, aby Żydzi przyjęli
stałe nazwiska, tak jak próbowały to zrobić pruskie i austriackie władze okupacyjne, jak również rząd Księstwa Warszawskiego. Bez stałych nazwisk nie będzie możliwa kontrola nad finansami kahałów i nad ich działalnością. Komisja Rządowa Sprawiedliwości powinna również troszczyć się o to, aby Żydzi nie unikali urzędów stanu cywilnego, a rabini nie powinni ośmielać się sądzić w sprawach cywilnych.
Ad. 3) Władze skarbowe powinny wprowadzić prawo nakazujące, aby specjalne
żydowskie podatki nie były pobierane od Żydów arbitralnie przez ich kahalników, ale były określane odrębnie dla każdego podatnika i każdego kahału i za ich pośrednictwem były wpłacane do Skarbu Państwa. W przeciwnym razie, jeżeli pozostanie się przy obecnym systemie opodatkowania, żydowscy reprezentanci znowu utworzą państwo
323 Ignacy Sobolewski (1770–1846), polityk, w latach 1807–1811 sekretarz Rady Stanu Księstwa Warszawskiego, a w latach 1815–1824 minister-sekretarz stanu i minister sprawiedliwości 1825–1830, wolnomularz.
324 □ AAD w W[arszawie], Rada Admin[istracyjna], nr 3721a.
325 □ AAD w W[arszawie].
