przysięgę, a dla Żydów nie istnieje tekst takowej? Nie zezwala się im jednak również na prywatne praktykowanie swoich zawodów. Jeśli zezwala się Żydom na zajmowanie się medycyną, to dlaczego nie wolno im być aptekarzami? Z jakich powodów zabroniono Żydom być budowniczymi?”460.
Według niego, o dopuszczaniu Żydów do zawodu adwokata albo rejenta, zwłaszcza do obsługiwania żydowskich klientów, powinna decydować Komisja Rządowa Sprawiedliwości w porozumieniu z miejscowymi urzędnikami sądowymi. Turkułł zgodził się również [11]{13} z Montefiorem, że polscy Żydzi podlegają większym ograniczeniom niż rosyjscy i był za tym, aby ci pierwsi, przynajmniej w dotyczącym ich prawodawstwie, zostali w prawach obywatelskich zrównani z tymi drugimi, ponieważ w Rosji Żydzi zgodnie z ukazem z roku 1835 zostali uznani za obywateli, podczas gdy w Polsce władze do połowy XIX wieku nie wypowiedziały się konkretnie na ten temat461. Przy tej właśnie okazji zdefiniował on sytuację prawną Żydów w Królestwie Kongresowym następująco: jeżeli w ogóle można tu zastosować termin „ustawodawstwo”, to jest ono niczym więcej jak tylko zbiorem średniowiecznych uprzedzeń oraz austriackich i pruskich regulacji fiskalnych462.
Ze starań Montefiorego nic nie wynikło463, ale w związku z jego memoriałem
w Petersburgu i Warszawie powstały później specjalne ministerialne komisje, których zadaniem było ujednolicenie ustawodawstwa dotyczącego Żydów w Rosji i Polsce. Aparat biurokratyczny pracował jednak bardzo opieszale, sprawa rozciągnęła się na wiele lat i do uporządkowania przepisów nie doszło.
Zdaje się, że uwagi Turkułła były zbyt liberalne dla reakcji epoki mikołajowskiej,
więc aby ponaglić sprawę, zwrócono się do różnych urzędów, aby te wypowiedziały się np. na temat dopuszczenia Żydów do wolnych zawodów itp.
Dopiero 12 lipca 1852 roku Komisja Rządowa Sprawiedliwości udzieliła odpowiedzi
dotyczącej dopuszczenia Żydów do adwokatury. O żydowskich adwokatach w ogóle nie chciano mówić. Komisja wypowiedziała się negatywnie, motywując to tym, [12] {14} że dopuszczenie Żydów do adwokatury oznaczałoby uznanie ich praw obywatelskich, których posiadanie jest konieczne do zajmowania urzędów publicznych, a takie nie przysługują Żydom ani zgodnie z dawnym prawem, ani z artykułem 5. Statutu Organicznego dla Królestwa Kongresowego z 14 lutego 1832 roku464. Najwyższe władze sądownicze Królestwa Kongresowego utrzymywały, że ówczesny poziom kulturalny i moralny Żydów w ogóle nie czyni ich w obecnej chwili zdolnymi do korzystania z praw obywatelskich. Zwłaszcza jednak były one przeciwne dopuszczaniu Żydów do adwokatury, tłumaczyły pokrętnie, że w Rosji Żydom nie wolno piastować urzędów państwowych, chociaż w tym wypadku chodziło o wolne zawody. Na końcu jednak władze sądownicze przyznawały, że w kraju nie brakuje chrześcijańskich kandydatów do zawodu adwokata.
460 Zob. D. Kandel, Montefiore w Warszawie, KPBPŻ, R. 1, z. 1, s. 82.
461 □ jak wyżej, s. 66.
462 □ jak wyżej, s. 67.
463 □ Sz. Dubnow, Di nojste geszichte fun jidyszn folk, t. 2, s. [---].
464 □ jak wyżej, s. 221. *Statut Organiczny – po upadku powstania listopadowego Mikołaj I na miejsce zniesionej konstytucji nadał Królestwu Polskiemu 14/22 lutego 1832 r. akt prawny poważnie ograniczający autonomię Królestwa.
