– dekret nie dotyczył Żydów mieszkających na Łabędziu lub Ksawerowie. Natomiast podobno nastąpiły ograniczenia wzbraniające nabywanie dalszych gruntów i tem samem zasięg posiadania został ograniczonym i coraz większa ilość tych kolonii przechodziła do rąk chłopów. W swoim czasie nawet prawa dziedziczenia miał najstarszy z synów, ale to ograniczenie nie było bardzo przestrzeganym.
Kolonie Łabędź i Ksawerów były tak bardzo żydowskie, że nawet sołtys był
Żydem. Ja zaś pamiętam, że korzystałem z paszportu koloru żółtego591, jaki wydawano tylko włościanom.
Może być, że „Jutrzenka”, pismo redagowane w da[w]nych latach przez Żydów-
-Polaków, udzieli Sz[anownemu] Panu wyczerpujących wiadomości, względnie
w redakcji „Naszego Przeglądu” mają dane lub wskażą źródła. Z założycieli kolonii po dziś dzień tylko nas dwóch jeszcze pozostało na roli. Do roku 1928 ja zamieszkiwałem na Łabędziu, obecnie gospodaruję tutaj, a brat mój na Łabędziu.
Bardzo będę zadowolonym, jeżeli moje informacje będą Sz[anownemu] Panu
pomocne i pozostaję
z poważaniem592
ARG II 532b (Ring. II/410)
Opis: oryg., mps (uzup, rkps, atrament), j. pol., 214×140, 214×277 mm, k. 2, s. 2.
Po 1935, b.m. [Chaskiel Wilczyński], Opracowanie pt. „Żydzi a służba chrześcijańska”
[1] {2} Żydzi a służba chrześcijańska
Przeglądając spisy pogłównego żydowskiego w byłej niepodległej Polsce, zwraca
uwagę [s] stosunkowo do obecnych czasów wielka liczba służby chrześcijańskiej obojga płci. Zjawisko to ma niewątpliwie związek z zakazami synodów kościelnych, zabraniające Żydom trzymać służby chrześcijańskiej.
Prawo niedozwalające Żydom przyjmować w służbę chrześcijan znane było
również od dawna w Polsce i było wykonywane w przeciągu przeszło półtrzecia
wieku. Konstytucja sejmu piotrkowskiego za króla Zygmunta Augusta z roku 1565
wyraźnie zastrzegła: „A iż też w tym silny nierząd dzieje się bb[…]bb, najmować
muszą”593.
591 W Rosji carskiej do początku XX w. poszczególne kategorie ludności miały prawo do różnych paszportów. Paszport był niezbędny nie tylko do wyjazdu zagranicznego, lecz także do podróży do miasta leżącego w innej guberni.
592 Poniżej podpis nieczytelny (atrament).
593 □ Arch[iwum] Akt Daw[nych] w W[arsza]wie […], Akt[a] Radz[ieckie??] Arch[?] […] [Akta] […], str. 208. *Ten fragment konstytucji z 1565 r. wg VL (t. 2, s. 51) brzmiał: „A iż też w tym się silny nierząd dzieje, że w Koronie naszej niektórzy chrześcijanie Żydom służą, ustawiamy i rozkazujemy, żeby pod winą stu grzywien na Żyda nie śmiał Żyd chrześcijanina utriusque sexus za sługę sobie przyjmować, a chrześcijanin aby też Żydowi nie służył, pod więzieniem”.
