Komisja dodała i to, że bynajmniej nie było jej zamiarem zakaz wspomniany rozciągać do fabryk, rękodzieł lub prac innych po domach żydowskich, które nie można zaliczyć do usług osobistych599.
Na posiedzeniu Rady Administracyjnej Namiestnik oświadczył, że podobne rozporządzenie nie zgadza się z obecnymi zasadami rządu, wobec czego polecił uważać wspomniany rozkaz za niebyły600.
[4]{6} Biorąc pod uwagę, że Rząd ówczesny, dążąc do ucywilizowania Żydów
i ich asymilowania z otoczeniem, a nie do odseparowania, stanowisko Namiestnika
w przeciwieństwie do ministra oświecenia zdało się być racjonalnym. Komisja [Rządowa] W[yznań] R[eligijnych] i O[świecenia] P[ublicznego] nie kapitulowała jednak jeszcze zupełnie, czekając na dogodną okazję forsowania swego zakazu, i taka nadarzyła się w końcu tegoż roku.
Mianowicie biskup płocki601 zwiedzający w r[oku] 1824 część swej diecezji, dowiedział się, że we wsi Łomnia602 w parafi i mławskiej, niejaki Żyd Juliusz Boruch603 utrzymuje nałożnicę religii katolickiej i spłodził z nią dwoje dzieci, które wychowuje się „bez znajomości prawideł wiary”604. Władze miejscowe nie zdołały zapobiec tym zdrożnościom z powodu braku przepisów. Gdy jakoby „posunięte jednak do takiego stopnia zepsucie… staje się publicznie nader szkodliwe dla społeczeństwa…”, duchowieństwo zwróciło się do Kom[isji] Rz[ądowej] W[yznań] R[eligijnych] i O[świecenia] P[ublicznego] o interwencję przeciw takiemu współżyciu małżeńskiemu. Tej ostatniej nadarzyła się okazja, by zwrócić się do Ks. Namiestnika z tą okolicznością i zapytać go, czy „dla położenia tamy i usunięcia takowych nieprzyzwoitości nie b[…]b się b[…]b do przyjęcia już dawniej wniesionej myśli, aby przynajmniej w przypadkach podobnych, gdzie nieprzyzwoitość lub skażenie obyczajów zachodzi, nie było wolno [5]{7} utrzymywać po domach żydowskich chrześcijan do posługi osobistej”605.
Namiestnik Zajączek jednak i tym razem nie podzielał tego poglądu, tylko rozkazał
napisać do Komisji Wojewódzkiej, by niewiasta natychmiast wzięta była do jednego z klasztorów czy do domu poprawczego, dzieci zaś mają być ulokowane w jakimś zakładzie na koszt Borucha.
[8]{10} Pewne ograniczenie co do służby chrześcijan u Żydów nastąpiło za czasów
paskiewiczowskich w r[oku] 1848, a miało ono podłoże następujące: cW r[oku] 1846 odwiedził Rosję i Królestwo Polskie sir Moses Montefiore i podał on potem carowi Mikoł[ajowi] I swoje uwagic 606 co do ograniczeń praw żydowskich i w związku z tem powstała kwestia wyrównania ustawodawstwa co do praw Żydów w Królestwie z tymi w Cesarstwie. Zamiast wyrównać prawa Żydów w Królestwie w formie do Cesarstwa
599 □ j.w., str. 208–209.
600 □ j.w., str. 240 [?],
601 Adam Michał Prażmowski (1746–1836), biskup diecezji płockiej w latach 1817–1836, członek Sądu Sejmowego w 1828 r, współzałożyciel i pierwszy prezes Towarzystwa Naukowego Płockiego (1820–1830).
602 Łomnia (pow. Mława).
603 Brak bliższych informacji o tej osobie.
604 □ j.w., nr 525.
605 □ j.w.
606 c–cPowyżej to samo zdanie w innej wersji, skreślone.
