chciał, jak już wyżej wspomniano, założyć specjalną żydowską formację wojskową.
Warszawski kahał sprzeciwił się temu z przyczyn zasadniczych, jak również z powodu małego zaufania do organizatorów jako b[…]b młodzieńców i awanturników. Wtedy to Józef Berkowicz i jego 17-letni syn Leon wstąpili do ogólnych formacji wojskowych. Potem napotykamy na niego i jego syna Leona w litewskiej legii. Bierze on udział [3] {5} w akcjach generała Różyckiego668 na Litwie. 9 sierpnia 1831 roku bije się pod Iłżą. Po upadku powstania ucieka do Francji, gdzie pozostaje już do śmierci jako polski emigrant669.
Kanc Deroń w armii Kościuszki był komendantem batalionu, później żył spokojnie
w Pilicy (powiat olkuski) i był bardzo poważany. Został przedstawiony jako korespondent z województwa krakowskiego do Komitetu Starozakonnych670.
O żydowskim oficerze Rozenbergu (?) z armii Kościuszki wiemy, że później praktykował w Równem671.
Najwięcej wiadomości mamy o życiu Jakuba Epsteina. Był on porucznikiem
w armii Kościuszki, a później w Księstwie Warszawskim do 1806 roku672. Potem został liwerantem wojskowym i bardzo się wzbogacił.
12 kwietnia 1816 roku Epstein zwrócił się do namiestnika Zajączka z prośbą
o nadanie jemu i jego rodzinie praw obywatelskich miasta Warszawy i prerogatyw
z tym związanych673. Powoływał się przy tym na swoje zasługi dla kraju jako oficera i liweranta. Namiestnik przesłał prośbę do Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych, skąd Epstein otrzymał odpowiedź, że postanowienie w jego sprawie musi poczekać, aż wydane zostaną ogólne prawa dla Żydów674. Wtedy zwrócił się on do cara i 7 sierpnia 1817 roku w Carskim Siole został dla niego wystawiony patent. Nie otrzymał on wszystkich praw miejskich i obywatelskich, ale częściowe675. [4]{6} W paragrafie I stwierdza się, że w nagrodę za zasługi Epsteina w dawnym polskim wojsku zezwala mu się na nabywanie nieruchomego majątku we wszystkich miastach Królestwa Kongresowego. Według paragrafu II, prawa te zostają również przeniesione na jego synów. W paragrafie III Epsteinowi i jego rodzinie zezwala się na osiedlanie się we wszystkich tych dzielnicach miast Królestwa, gdzie nie wolno mieszkać Żydom. Później Epstein bardzo się wzbogacił i nie zadowolił się kupowaniem domów, ale jak pozostali żydowscy plutokraci chciał również kupować majątki. Rząd zabraniał tego w obawie, że żydowscy bogacze nie będą się zajmować w zakupionych dobrach rolnictwem, ale parcelowaniem ich. Rzeczywiście od czasów Wielopolskiego do wojny światowej działo się tak na szczególnie szeroką skalę676. W wyniku tego szlachecka własność
668 Samuel Różycki (1781–1834), generał wojsk polskich, uczestnik powstania listopadowego.
669 □ „Kwart[alnik Poświęcony Badaniu Przeszłości Żydów]”, z. 1, p. 125[–126].
670 □ „Kwartal[nik Poświęcony Badaniu Przeszłości Żydów]”, z. 2, p. 89.
671 □ Bibl[ioteka] Ord[ynacji] Krasiń[skich], Rękopis, nr 5691, [p. 5] *Cyt. za I. Schiper, Żydzi…, s. 57. Według Schipera, Rosenberg w 1820 r. był doktorem okręgowym w Dubnie na Wołyniu.
672 □ AAD w W[arszawie], Ak[ta] KRSWiP, nr 6578.
673 □ jak wyżej, nr 6628, p. 238.
674 □ jak wyżej, s. 237.
675 □ jak wyżej, nr 6578, [k. 9]. *Zob. A. Eisenbach, Prawa obywatelskie, s. 260.
676 Instensywną działałalność parcelacyjną w tym czasie prowadzili wszyscy właściciele ziemscy, Żydzi nie byli tu wyjątkiem.
