organizację, jest to obszerna materia wolnego czasu i oddzielnego poświęcenia się
wymagająca. Ile zaś w ogóle o niej powiedzieć można [41]{170}148, to chyba tyle, że pryncypalny je[j] zamiar zgoła jest trafny do tego, żeby Żydów poprawić, ucywilizować i ich do opinii i zwyczajów narodowych przybliżyć i zdaje się, że cel jej skończył się na tym, aby z Żydów dla Skarbu wyciągnąć zyski i ich ze wsiów do miast poprzenosić.
11 już rok wprowadzenia tej ordynacji bynajmniej nie daje postrzegać na naszych
Żydach najmniejszej149 odmiany, prócz tej różnicy, iż mnóstwo onych z zagranicy do nas napłynęło. Bilety protekcyjne przypominają dawne i niewarte wspomnienia wielu prześladowania Żydów. Lecz cóż one w skutku przynoszą? Bilet protekcyjny od szachrajstwa Żyda nie wstrzymuje, podobnież jak osadzenie go w mieście, gdzie on dla wyżywienia rękami płodzonej swej familii [żyje], nie mając innego sposobu się trzymać środków od swych naddziadów prawie że krwią powziętych.
A zatem zdaje się, że chcąc myśl o uregulowania[ch] Żydów, trzeba te dwa mieć
we względzie obiekta: Najprzód starać się ich przybliżyć do naszych zwyczajów, do
naszego sposobu życia, do naszych wspólnych interesów i ojczyzny w tym względzie.
Powtóre przywiązać ich do roli, ta ich zatrudni, do szachrajstwa mniej zostawi
czasu i da wspólną z rolnikami naszymi zabawę i sposób wyżywienia się.
Lecz w tym obiekcie pozwolić im dziedziczne kupować grunta byłoby to nagle
powstać p[rzeciw]ko narodowi opinii i zwrócić dzisiejszy chytry żydowski przemysł
na wyzucie rodaków z roli. Pozwolić też osiadać Żydom na gruntach szlacheckich
byłoby też dać im obszerne pole do projektów na różne kondykta150 i handle. Jeżeli zatem wypadałoby Żydów zwrócić do rolnictwa, najbliżej byłoby osiedlać ich na gruntach narodowych, które nie są tak zaludnionymi, żeby nie mogły do uprawy swej przyjąć klasy ludzi, która z nich po części żywi się, a to naznaczając im pewne terminy, w których zasiedlać się mają, oddzieliwszy majętniejszych do handlu, a zdatnych do rzemiosła i do miast.
/–/ Lasocki”151
[42]{229}152 aa[…]aa [KRSW, nr 6627, s. 194–195. W czynieniu tych wyjątków wzgląd mieć należy:]
a) Na stan, w którym się Żydzi teraz znajdują i na stan, do którego rząd chciałby
ich doprowadzić. Trzeba więc w ekcepcjach153 dla nich służących stosować stopniowanie. Prawa polityczne i cywilne bardziej teraz dla nich ścieśnić, a powoli oneż im rozszerzać.
b) Na stosunki skarbowe, ażeby od razu przychody nie zniszczyć, a jeżeliby zmniejszone być miały, do zaradzenia temu drogę wskazać.
148 Na tekście notatek napis (rkps ChW*, zielona kredka): „Ks[ięstwo] W[arszawskie]”.
149 W oryg. <.
150 Kondykt – zmowa, spisek (z łac.).
151 Jan Lasocki h. Dołęga, syn Zygmunta (zm. 1817), prefekt departamentu łomżyńskiego (1807–1815), radca województwa mazowieckiego, właściciel majątku Smoszewo (pow. Płońsk).
152 Na tekście notatek napis (rkps ChW*, zielona kredka): „Ks[ięstwo] Warsz[awskie]”.
153 Ekscepcja – wyjątek (z łac.).
