[47]{234}165 Skoro naród żydowski, wyrzekłszy się ojczyzny, poświęcił się na włóczęgę, szukał sposobności rozpostarcia się od południa i wschodu na północ i zachód, do czego upodlenie i podstęp ułatwiało mu drogę, oświecone rządy europ[ejskie] spostrzegły kolejne złe skutki wynikające z napływu żydostwa zrzekającego się narodowości i cnót towarzyskich, starały się przeto wszędzie utrudniać owym przystęp, a przez określenia z naturą rzeczy zgodne zmusić ich niejako do poddania się powszechnej cywilizacji zwyczajom. Anglia, Francja i Niemcy przedstawiają zastanawiającymi się nad tym przykłady, sposoby i skutki.
W Rosji właściwej i Turcji166 prześladowanie religijne odstręczyło Żydów od chęci
rozprzestrzenienia tamże swej ludności, lecz natomiast nierządna Polska otworzyła im bezwzględnie wstęp wolny tak dalece, że gdy oświeceni protestanci żelazem w imię idei różnowierstwa byli prześladowani, wówczas podły Żydek wchodził samowolnie do domu obywatelskiego i stawał się przyjaznym jego doradcą.
Stąd też poszło, że w chlebnej167 Polsce liczba podłego żydostwa ni rolnictwem,
ni żołnierstwem, rzadko gruntownym kupiectwem, albo pracowitym rzemiosłem trudniącego się, do zastraszającej względem ogólnej kraju ludności doszła stopnia, a Żyd w Polsce osiadły, różniący się w cywilizacji od Żydów innych krajów, polskim Żydem nazwany.
Tak ich zastał rząd pruski i wybrał sposoby na zaradzenie złemu. Przedstawiłem
już to Min[istrowi] Spr[aw] W[ewnętrznych] 29 VI 1808 [roku], ale bez rozstrzygnięcia. Ubiegło 2 lata, załącza kopię i prosi Radę Min[inistrów] o przeczytanie i roztrząśnienie.
Wielki nasz prawodaca nie zastrzegł b[…]b ani w konst[ytucji], ani w kodeksie
określenia dla Żydów Ks[iestwa] W[arszawskiego] co do używania praw cywil[nych]
i polit[ycznych], ale król nasz i książę przez [48] {235}168 nowe dopełnienia konstytucji, przez tąż b[…]b ustawę jest władny różne co do praw publ[icznych] (co już uczynił dekr[etem] z 17 X 1808 [roku]) tak i co do praw cywil[nych] zaznaczyć dla Żydów zgodnie z ludzkością i interesami kraju określenia, jakich sama roztropna policja wymaga i usprawiedliwiać zdaje się.
Interesem każdego kraju jest dbać, aby:
a) każdy mieszkaniec jego obrał sobie pewny sposób do życia,
b) każdy stał się pożytecznym pracą swoją,
c) każdy miał, ile możności, stałe siedlisko,
d) zbytecznym rozmnożeniem nie powiększał klasę próżnujących, nędzarzów lub szkodliwych łotrów i takowym przystępu zabronić,
e) każdy w miarę swych złych nałogów zostawał pod szczególniejszym dozorem rządu.
Co się tyczy stanu kraju naszego, należy dodać najważniejsze, aby Żyd przestał
być na wsi pijawką włościan i upijaniem ich nie niszczył zamiaru Rządu w oświecaniu i polepszaniu stanu ich.
Tę dążność ku celowi można znaleźć w ustawach rz[ądu] pruskiego i tąż samą
drogę ku dopięciu zamierzonego celu zdrowy rozsądek i konieczna potrzeba wska-
165 Na tekście notatek napis (rkps ChW*, zielona kredka): „Ks[ięstwo] Warsz[awskie]”.
166 W oryg. Turczach.
167 Tu: rolniczej.
168 Na tekście notatek napis (rkps ChW*, zielona kredka): „Ks[ięstwo] Warsz[awskie]”.
