względów. Oprócz tego wszystkie te warstwy i wielu zasłużonych działaczy otrzymywało systematycznie przyznawane większe wsparcie finansowe.
Jednocześnie zajęliśmy się wciąganiem zdeklasowanych żydowskich inteligentów do pracy jako opłacani urzędnicy albo współpracownicy przy akcjach pomocowych, aby w ten sposób pomóc im w konstruktywny i godny sposób.
Z akcji pomocowej na tym odcinku korzystali pisarze, artyści, malarze, adwokaci, inżynierowie, lekarze, nauczyciele i znani zasłużeni działacze. W ciągu pierwszych kilku miesięcy okresu sprawozdawczego (październik–grudzień 1939 r.) [50] ponad tysiąc osób z tych zawodów znalazło u nas zatrudnienie w biurach Jointu i jego odgałęzieniach (TOZ, CENTOS, Komisja Koordynacyjna itd.). Wielku uznanych żydowskich lekarzy, felczerów i pielęgniarek zostało zaangażowanych w punktach dla uchodźców jako personel sanitarny.
Z akcji rozdawnictwa produktów i znacznego wsparcia w gotówce w ciągu pierwszych siedmiu miesięcy okresu sprawozdawczego skorzystało – w samej tylko Warszawie – około 35 tysięcy żydowskich inteligentów i urzędników gmin, w tym 14 tysięcy [członków] dworów chasydzkich cadyków, którzy wtedy znajdowali się w Warszawie (między nimi tacy znani cadycy w Polsce, jak z Góry Kalwarii, Aleksandrowa, Sochaczewa, Łomazów637 i in.); około 460 rabinów i rodzin rabinów (ponad 4 tysiące dusz, większość rabinów i rodzin rabinów pochodziła z miast, z których wygnano Żydów); 57 jesziw (menachelów, maszgijachów638, mełamedów i studentów); 69 talmud-tor, jak również wiele tysięcy działaczy albo po prostu szanowanych ortodoksyjnych Żydów ze światka agudowego lub mizrachowego639. Jeszcze na początku stycznia Joint stworzył specjalny punkt rozdzielczy dla ortodoksyjnych Żydów (Muranów 14640). Z punktu tego w ciągu pierwszych czterech miesięcy bieżącego roku skorzystało ponad 3 tysiące ortodoksyjnych rodzin (około 16 tysięcy osób). Oprócz tego otwarto 3 specjalne kuchnie dla biednych dzieci z rodzin ortodoksyjnych.
Przeznaczyliśmy także większe sumy na anonimową pomoc dla tych zubożałych Żydów ze wspomnianych warstw, którzy prędzej umarliby z głodu razem ze swoimi rodzinami, niż poszli do pomocy społecznej.
637 Cadykiem z Góry Kalwarii (Gerer rebe) był w tym czasie Abraham Mordechaj Alter (1864 [1866]–1948), współzałożyciel partii ortodoksyjnej Agudas Isroel, jedna z najbardziej wpływowych osobistości ortodoksji żydowskiej w okresie międzywojennym. Udało mu się opuścić Polskę w 1940 r. W tym dokumencie może chodzić o jego brata Mosze Becalela Altera (1867–1943?), który przebywał w getcie warszawskim, po wielkiej akcji pracował w szopie Schultza. Cadyk z Aleksandrowa Łódzkiego Icchak Menachem Mendel Danciger (1880–1942) na początku wojny ukrywał się w Łodzi, następnie w Warszawie. Jego biblioteka w Aleksandrowie została przejęta przez „Der Stürmer”. Po akcji lipcowej pracował w szopie Schultza jako szewc, został stamtąd zabrany i wywieziony do Treblinki. Dawid Borensztajn (1877–1942), cadyk z Sochaczewa, rabin w Tomaszowie Mazowieckim, przed wojną zamieszkały w Łodzi, aktywny działacz Agudy. Zmarł w getcie warszawskim. Rabin z Łomaz nazywał się Icchak Morgensztern, przebywał w getcie warszawskim. Zob. PSJ, t. 1, s. 76, 220, 317; ARG. Getto warszawskie I, dok. 52 i 53 (ARG II 312 i 313).
638 Maszgijach – inspektor koszerności.
639 Od nazw partii politycznych Aguda i Mizrachi, reprezentujących ortodoksję religijną.
640 Zapewne ul. Muranowska 14.
