dała znaczące efekty. Icchak Giterman zaadaptował ten pomysł w innych fabrykach i doprowadził do powstania Centralnej Komisji Popierania Pracy w Szopach przy RŻ. Kolejna akcja wysiedleńcza w dniach 18–21 stycznia 1943 r. i śmierć Gitermana przerwały tę działalność107.
Dokumenty ŻSS w Archiwum Ringelbluma
Żydowska Samopomoc Społeczna była instytucją silnie zbiurokratyzowaną: wytwarzała bardzo dużą liczbę sprawozdań, protokołów posiedzeń, planów, rozliczeń rachunkowych, kartotek, podań, korespondencji itp. Do dzisiaj zachowały się stosunkowo obszerne zbiory dokumentacji ŻSS, rozproszone w kilku archiwach w Polsce i Izraelu108. Największy zespół akt ŻSS znajduje się w AŻIH, mniejszym zasobem dysponują Archiwum Narodowe w Krakowie i Archiwum Yad Vashem w Jerozolimie. Akta ŻSS zachowały się również w spuściznach Michała Weicherta w Bibliotece Jagiellońskiej i w Bibliotece Narodowej w Jerozolimie. W wymienionych archiwach znajdują się przede wszystkim akta Prezydium ŻSS w Krakowie, w tym dokumenty lokalnych komitetów ŻSS, m.in. ŻKOM w Warszawie, przysyłanych do centrali. Ponadto dokumenty warszawskie znajdują się w zbiorach miejscowego Archiwum Państwowego, w kolekcji Komisarza ds. Żydowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej: są to sprawozdania przygotowywane dla władz niemieckich109. W AŻIH zachowała się także dokumentacja biura AJDC w Polsce w latach 1939–1941. Uzupełnieniem do niej są akta centrali AJDC w Nowym Jorku, dostępne w archiwum tej organizacji.
Mimo że dysponujemy tak szeroką dokumentacją ŻSS, materiały zachowane w ARG rzadko mają dublety w innych kolekcjach. Ich wyjątkowość polega na tym, że są to dokumenty wytworzone na miejscu i przeznaczone do użytku wewnętrznego: nie dla Prezydium w Krakowie i nie dla władz niemieckich. Tylko dzięki nim możemy poznać działalność pojedynczych placówek i jednostek opieki społecznej w getcie warszawskim, przede wszystkim zaś sektora społecznego, który jest niemal nieobecny w innych materiałach ŻSS. Pozwala to na uchwycenie perspektywy oddolnej, a także wypełnienie wielu luk. Bez dokumentów ŻSS w ARG bylibyśmy zdani na te materiały, które ŻKOM chciał wysłać do Krakowa lub musiał wysłać do komisarza dzielnicy Auerswalda, niezawierające informacji szczegółowych.
Obecność materiałów ŻSS w Archiwum Getta nie może dziwić: wielu członków „Oneg Szabat” było etatowymi lub honorowymi pracownikami tej instytucji, zwłaszcza jej sektora społecznego. Co więcej, były to osoby mocno przekonane o sensowności i ideowości swojej pracy, jak więc się wydaje, zależało im na ocaleniu śladów tej działalności od zapomnienia. Innym motywem było z pewnością gromadzenie dokumentacji do głównego projektu „Oneg Szabat” pt. „Dwa i pół roku wojny”, w którym jedna
107 Kronika getta, s. 519.
108 Zob. Alina Skibińska, Źródła do badań nad zagładą Żydów na okupowanych ziemiach polskich. Przewodnik archiwalno-bibliograficzny, Warszawa 2007.
109 Część tych dokumentów została wydana w publikacji: Ludność żydowska w Warszawie w latach 1939–1943. Życie – walka – zagłada, oprac. Józef Kazimierski, współpraca Jan Grabowski, Marta Jaszczyńska, Danuta Skorwider, Warszawa 2012.
