– Tak, ale jednocześnie propagować hasła czystości, walki z epidemią oraz inne zadania opieki społecznej – dodałem.
– Wystąpcie Panowie z odpowiednim wnioskiem na piśmie. Jadę w poniedziałek do Krakowa, będę popierał ten wniosek.
[2] Prezes Czerniaków przypomniał czasy okupacji niemieckiej z lat 1914–1918, kiedy to powstała część prasy żydowskiej, szkolnictwo żydowskie oraz organizacje społeczne i zawodowe, które przetrwały aż do wybuchu wojny.
Pan Gräbsch jeszcze raz wrócił do roli bogatych Żydów i do struktury społeczeństwa żydowskiego.
W odpowiedzi wskazałem na to, iż zdanie panujące w pewnych sferach nie zawsze jest zgodne z rzeczywistością. Ludzie pracy zajmują w społeczeństwie żydowskim więcej miejsca, niż się wydaje. Nie jest zapewne przypadkiem, iż obaj, którzy dzisiaj tu siedzą, niezależnie jeden od drugiego, pracowali długie lata wśród rzemieślników.
– Nie dziw – dodał prezes Czerniaków – wszak rzemieślnicy to żydowski stan chłopski. Byłem sam zdziwiony, kiedy dowiedziałem się z ostatniego spisu ludności Gminy Wyznaniowej, iż na 140 000 pracujących Żydów jest w Warszawie 70 000 rzemieślników18.
– I tę sprawę uregulujemy – powiedział p. Gräbsch – obecnie żydowscy rzemieślnicy mają pracować wyłącznie dla żydowskich konsumentów.
Z kolei rzeczy rozmowa przeszła na sprawy konkretne. Więc przede wszystkim p. Gräbsch zażądał, żeby mu w najbliższych dniach, możliwie 15. bm., przed jego wyjazdem, względnie 18, po jego powrocie, przedstawił listę prezydium, złożonego z prezesa i trzech przewodniczących. Na moje pytanie, czy ma on być tylko dla Warszawy, czy też ma na wzór obecnie montowanego SKSS obejmować cały teren okupowany, odpowiedział p. Gräbsch, iż w obecnej chwili chodzi o dystrykt warszawski19. Obejmuje on prócz miasta Warszawy okręg wiejski warszawski oraz okręg Grójec–Grajewo z siedzibą w Grójcu, okręg Ostrów–Sokołów [Podlaski] z siedzibą w Małkini, okręg Sochaczew–Łowicz–Skierniewice z siedzibą w Sochaczewie oraz okręg Siedlce–Mińsk [Mazowiecki] z siedzibą w Siedlcach20. Po stworzeniu odpowiednich prezydiów w dystryktach krakowskim, radomskim, lubelskim nastąpi ukonstytuowanie się prezydium dla całego terenu okupowanego. Komitetowi warszawskiemu podlegać będą komitety okręgowe. Lista, którą mam przedstawić, winna zawierać imię, nazwisko, dotychczasowy zawód, adres członka prezydium oraz adnotację, czy obowiązki swoje pełni honorowo, czy płatnie. Wszelkie pisma do władz winny być kierowane za pośrednictwem Wydziału Opieki Społecznej. Każde pismo do Wydz[iału] Op[ieki] Społ[ecznej] winno
18 Spis ten przeprowadzono 28 października 1939 r. W tym czasie w Warszawie mieszkało 359 827 Żydów. Przewodnik, s. 69.
19 Próby rozszerzenia działalności KK na dystrykt zostały porzucone w momencie przejścia KK pod nadzór Zarządu Miejskiego w lutym 1940 r. Zob. Weichert, cz. I, s. 37–39.
20 Weichert używa określenia „okręg” na niem. Kreishauptmannschaft, czyli wprowadzoną przez Niemców jednostkę administracyjną, zazwyczaj większą niż przedwojenny powiat. Ich siedzibami w dystrykcie warszawskim w 1940 r. były miasta: Warszawa, Łowicz, Skierniewice, Grójec, Sochaczew, Garwolin, Mińsk Mazowiecki, Siedlce, Sokołów Podlaski i Ostrów Mazowiecka. Zob. Czesław Łuczak, Polityka ludnościowa i ekonomiczna hitlerowskich Niemiec w okupowanej Polsce, Poznań 1979, s. 16.
