192 „Proletariszer Gedank”, nr z 03–04.1941 [5]
czonych w „Hojzfrajnd413” w latach osiemdziesiątych ubiegłego stulecia. Jakub Dinezon414próbuje krytykować: „Najlepsze dzieła Mendelego to Di Kljacze i Der Prizyw415, bo w nich Mendele pokazuje bez ogródek, jaki jest jego program. W jego ostatnich dziełach takich jak Masoes Biniomin haszliszi416i Fiszke der krumer417Mendele już nie jest artystą, jest »prześmiewcą«…
Po Di Kljacze Mendele przestaje poważnie pisać. Z jego następnych powieści takich jak Masoes Biniomin haszliszi i Fiszke der krumer można odnieść wrażenie, jakby autor bawił się, drwił, śmiał się i tańczył na zawołanie przed swoimi przyjaciółmi i innymi autorami…” W swoich ostatnich powieściach jest za dużo humoru i satyry, za dużo niejasności i często nie aa[…]aa.
[12] Jankew Dinezon odcina się jednak od tego, który ukrywa się pod pseudonimem Rebe-Kocin (Rawnicki): „On jest wielki i silny, taki był i można powiedzieć, że rośnie jeszcze bardziej. W tym samym »Hojzfrajnd«, w którym wydrukowany został rozdział Mendelego, pojawia się krytyk, który robi z siebie proroka w tej dziedzinie i mówi mu przyjaźnie: szkoda, że nie znasz się z naszym kogutem… Jak tylko zaczął mówić o Mendelem Mojcherze Sforimie, musiał natychmiast przepasać lędźwie i pisać odrobinkę bardziej szczegółowo, nie wysławiać się tak jak sędzia w krótkich twierdzeniach”.
Te dwa fragmenty krytyk pokazują nam wyraźnie, jak żydowscy pisarze rozumieli sztukę i jak Mendele na nich oddziaływał. Mendele jako wielki artysta nie ukazuje się w swoich publicystycznych dziełach, ale w trzech monumentalnych powieściach: Masoes Biniomin haszliszi, Fiszke der krumer, Szlojme reb Chaims418, w dziełach, które Dinezon uważał za mniej wartościowe.
Mendele był pierwszym w żydowskiej literaturze, który pozostał jednostkowym objawieniem, jak Ettinger419, Aksenfeld420i im podobni. On – zgodnie ze swoimi społecznymi poglądami, zgodnie ze swoim talentem i artystyczną mocą – rozpoczął nową epokę w literaturze. On jest klasykiem żydowskiej literatury. Jego klasyczność wyraża się w surowości jego opisów, w epickim tonie, surowości słowa, całości opisów jego bohaterów. Stał się on także kimś więcej niż tylko klasykiem. Stał się protoplastą oryginalnej żydowskiej sztuki pisania. Nawet jego opisy natury i porównania są żydowskie. Przenoszone są w nich różne elementy etnograficzne z żydowskiego życia. To bierze się z językowych właściwości, którymi posługuje Mendele, pisząc.
Sposób pisania Mendelego zawiera w sobie wszystkie niezbędne elementy, które dały mu możliwość wydobycia własnego charakteru ludowego żydowskimi słowami. Mendele jest pierwszym w żydowskiej literaturze, który zrozumiał istotę żydowskiego ludu i próbował stworzyć styl ludowy.
