„Proletariszer Gedank”, nr z 03–04.1941 [5] 193
To samo tyczy się języka Mendelego. Pieścił się on z każdym słowem. Każdy jego „slawizm”, każde „wyrażenie” obce zostały przemyślane i przystosowane. Jeśli u Mendelego natrafimy na wiele pozytywnych slawizmów, które wprowadził do żydowskiej literatury, są one u Mendelego Mojchera Sforima wyraźnie zaznaczone, przystosowane i zjidyszowane. Mendele udoskonalił materiał języka mówionego i w ten sposób próbował stworzyć język ludowy o osobliwym charakterze i stylu. Styl Mendelego – to udoskonalenie języka ludowego przez jego własną twórczość zakotwiczoną w ekstremalnym realizmie. W obszarze jego zainteresowań nie były pojedyncze epizody lub szczególiki żydowskiego życia, lecz całe żydowskie życie, wszystkie jego przejawy.
Wszystkie te elementy, z których składa się artystyczna istota, zapewniły mu miano twórcy żydowskiej literatury. I słusznie Szolem Alejchem421nazwał go: „dziadkiem żydowskiej literatury”.
„Jestem piórkiem zaplątanym w duży kawałek materiału”… Wyrósłszy w żydowskim środowisku, przeszedłszy drogę bólu, chciał Mendele swoim piórem nawoływać, budzić, dodawać odwagi żydowskiemu człowiekowi z ludu, strząsnąć z żydowskiego życia kupę zgnilizny. Kochał swój naród, masy ludowe, biednego rzemieślnika. Pisał wyłącznie w jidysz z miłości do języka, poza tym kultywował go i wyniósł do poziomu języka literackiego.
[N.M.M.T.]422
[13] Realizm u Pereca423
(w 26. rocznicę śmierci)
Pisanie o Perecu jest bardzo trudne. Jak można ograniczyć się i skupić tylko na jednej części jego twórczości, kiedy był on bardzo płodny we wszystkich obszarach i formach literackich? Czy można obojętnie przejść i nie wspomnieć o: „Perecu jako maskilu”, o Chsidisz424, Folkstimleche geszichtn425, Jontew-bletlech426, „symbolizmie”, „neochasydyzmie”, dramatach Pereca, wspomnieniach z podróży, [związkach] Pereca z żydowskim robotnikiem, o Perecu jako społeczniku, realizmie u Pereca czy Perecu [piszącym] dla żydowskich dzieci?
Gdy wspominamy imię Pereca, jako pierwsze przychodzą nam na myśl jego chasydzkie i ludowe opowiadania. Nie ma się co dziwić. Ta część jego twórczości zajmuje nadrzędne miejsce, jest to okres romantycznej i realistycznej twórczości.
Spróbujmy sobie przypomnieć uczucie, które towarzyszy nam, gdy czytamy któreś z jego ludowych opowiadań, jak np. Bajm guss cu kopns427, Mesires nefesz428, Nisim ojfn jam429,
