Białą [Podlaską]. W stodole przez noc. Gmina nie dała nawet chleba. Nas[tępnego dnia] rano roz[legły] się strzały. Rozmaicie, środa, kier[unek] Lubartów, 633 + 14. Przenocowani w bóżnicy – cpoświęcenie [życia]c264 – Parczew, piątek 13, 14 – 200 – 6 x 20265 – dwyznanie grzechów, spowiedźd266. Nazajutrz rano okropne sceny, sobota [–] Wer geht sucht der wird erschossen267 b[…]b – samobójstwa, dwoje [osób] uratowano – b[…]b – 60 km saniami – Niemcy mieli sanie. Odpowiedź – 284268.
London Izrael269
[ul.] Muran[owska] 47/23
Weid Moszek [ul.] Nowolipie 46/
[3a] Bor. [ul.] Muran[owska] 44/22
Sprawa dozorców
Rosen. Rosensztat270.
Lichtenbaum271. Berman272.
fDzielna 34273 – Icchak274
Now[olipie lub Nowolipki] 7 – Dobroszklanka –
Nalewki 23275 – Jakow Kapłan
Błąd –
264 c-c W oryg. w j. żyd.
265 Zapis niejasny, być może dotyczy egzekucji jeńców dokonanej w Juliopolu (pow. Radzyń) w nocy 16/17 lutego 1940 r. Przy takim założeniu 200 oznaczałoby ogólną liczbę zastrzelonych jeńców w Juliopolu, a zapis 6 x 20, że strażnicy sześć razy zabierali po 20 ofiar ze stodoły (miejsca noclegu jeńców). Jednakże przy takim wyliczeniu otrzymujemy tu tylko 120 ofi ar, a z innych źródeł wiadomo, że na drugi dzień przywieziono do Parczewa 200 zwłok, które zostały pochowane na
miejscowym cmentarzu, por. Wrzesień 1939 i listy, dok. 26, s. 142.
266 d-d W oryg. w j. żyd.
267 Kto idzie, ten będzie zastrzelony (niem.).
268 Tylu jeńców dotarło do Białej Podlaskiej. Oprócz zamordowanych w trakcie marszu, 40 osobom udało się zatrzymać w Parczewie, zob. Wrzesień 1939 i listy, dok. 26, s. 142.
269 Brak bliższych informacji o tej i o wielu innych osobach wymienionych w dok.
270 Być może Chil Rosen i Bolesław Rozenstadt.
271 Prawdopodobnie Marek Lichtenbaum.
272 Prawdopodobnie Adolf Berman (1906–1978), działacz syjonistyczny, w getcie dyrektor CENTOS-u. Po opuszczeniu getta jeden z przywódców żydowskiego podziemia, reprezentant ŻKN w kontaktach z polską konspiracją, sekretarz prezydium „Żegoty”.
273 Przy ul. Dzielnej 34 znajdowała się siedziba kibucu Dror i odbywały się warsztaty chalucowe, zob. Dzieci, s. 301–303; ARG II 178 (Ring. II/75); ARG II 205 (Ring. II/160). W mieszkaniu nr 8 pracowali Cywia Lubetkin i Icchak Cukierman, działacze Hechaluc Hacair i później ŻOB. W ARG zachowały się także wspomnienia o działalności komitetu lokatorów tego domu we wrześniu 1939 r. i w okresie okupacji, zob. Getto warszawskie. Życie codzienne, dok. 21; ARG. Getto warszawskie II, dok. 65.
274 Prawdopodobnie Icchak Cukierman, pseud. Antek (1915–1981), jeden z przywódców podziemia syjonistycznego w getcie warszawskim, po śmierci Mordechaja Anielewicza komendant ŻOB.
275 Pod tym adresem mieścił się kibuc Ha-Szomer ha-Cair założony przez Dawida Nowodworskiego. Działały tam również kuchnie dla biednych. Zob. A. Grupińska, Ciągle po kole. Rozmowy z żołnierzami getta warszawskiego, Warszawa 2000, s. 387; C. Lubetkin, Zagłada i powstanie, tłum. M. Krych, Warszawa 1999, s. 28.
