Strona 1 napisana na odwrocie okólnika nr 28 [1941 r.] RŻ w Warszawie, zaadresowanego do Pełnomocnika Ko[misarycznego Zarządu] Zabezpieczonych [Nieruchomości], atramentem wpisany adres: „Ogrodo[wa]” (fragment, druk, j. pol.); s. 2 napisana na odwrocie pisma okólnego Kolegium Przewodniczących Komitetów Okręgowych przy Wydziale Opłat na rzecz Szpitaln[ictwa] i Służby Zdrowia (b.d., mps powielany, j. pol.); s. 3 napisana na odwrocie koperty (fragmentu) zaadresowanej (atrament) do S. Gutgelda (ul. Mariańska 8/5), stempel RŻ w Warszawie: 16.12.1941840.
Druk: Selected Documents, s. 79–80.
Po 11.11.1941, Warszawa-getto. N.N., Relacja pt. „Zmniejszenie getta warszawskiego na początku października 1941 r.”
[ 1 ] Z m n i e j s z e n i e g h e t t a w a r s z a w s k i e g o n a p o c z ą t k u
p a ź d z i e r n i k a 1 9 4 1 [ r o k u ]
Już od kilku tygodni krążyła wśród Żydów warszawskich uporczywa pogłoska, że
granice ghetta zostaną ścieśnione i że dzielnica żydowska ulegnie znacznemu zmniejszeniu841. Skąd ta pogłoska się wzięła – nie wiem, dość, że na ogół powtarzano, iż ulice, położone na południowym krańcu naszej dzielnicy, zostaną z niej wyłączone. Wymieniano tu przede wszystkim ulicę Sienną oraz przylegającą do niej nieparzystą stronę Śliskiej. Żydzi gubili się w domysłach, jaka może być przyczyna wprowadzenia tych zmian. Jedni twierdzili, że wspomniane ulice są Niemcom potrzebne na założenie szpitali dla rannych żołnierzy, inni mówili, że zmiany te mają nastąpić w związku z utworzeniem w mieście trzech zamkniętych w sobie dzielnic: niemieckiej, polskiej i żydowskiej, niektórzy znów twierdzili, że ograniczenia te mają na celu uniemożliwienie szmuglu; po największej jednak części panowało przekonanie, że ma to być nowa szykana ze strony władz niemieckich w stosunku do Żydów. Pogłoski szły jeszcze dalej i głosiły, że wyłączone zostanie całe tzw. małe ghetto, to znaczy cała południowa cześć dzielnicy do Chłodnej, a w zamian za to mają Niemcy dodać dla Żydów ulicę Dziką oraz Powązki. Zmiana taka dla ludności żydowskiej byłaby wielkim ciosem, gdyż zamiast dużych i wygodnych domów przy ulicach Siennej, Grzybowskiej czy Chłodnej, otrzymaliby Żydzi nędzne chaty, w których nie pomieściłaby się nawet
połowa mieszkańców mającej ulec wyłączeniu [części] dzielnicy. Jednakowoż wszystkie te wieści nie zostały urzędowo potwierdzone, a domysły takie wywoływały tylko zdenerwowanie wśród ludności.
Z początkiem września opowiadano w kołach, stojących blisko inżyniera Czerniakowa, że Niemcy mu oświadczyli, iż należy się spodziewać pewnych zmian w granicach ghetta. Na zapytanie Czerniakowa, czy wobec tego powinien już szukać nowego lokalu dla Gminy, odpowiedzieli mu, że na razie może z tym zaczekać jeszcze.
840 Wymienione dok. będą opublikowane w tomie Pisma Wilczyńskiego.
841 Na początku września 1941 r. Heinz Auerswald (1908–1970), niem. komisarz dla dzielnicy żydowskiej w Warszawie, przystąpił do opracowania planu zmniejszenia getta. Celem Auerswalda było zwalczenie szmuglu. Twierdził on również, że lepsza izolacja zapobiegnie groźbie rozprzestrzenienia się epidemii tyfusu poza gettem. Zob. Getto warszawskie II, s. 100.
