Wstęp XVII
Razem z mężem odbierała też relacje docierających do getta uchodźców, wśród nich pierwszych uciekinierów z ośrodków zagłady w Chełmnie i Treblince10.
Tzw. wielką akcję w lecie 1942 r. Hersz Wasser wraz z innymi działaczami podziemia przeżył dzięki zatrudnieniu w szopie OBW, kierowanym przez członka konspiracji Aleksandra Lejba Landaua. W czasie powstania w getcie warszawskim wraz z innymi pracownikami szopu Többensa znalazł się w transporcie skierowanym prawdopodobnie do obozu w Trawnikach, z którego udało mu się uciec w okolicach Otwocka11. Powrócił do Warszawy, gdzie przebywał aż do wyzwolenia, przez dłuższy czas, ukrywając się razem z żoną (występowali jako Henryk i Halina Wodniccy) z trójką innych działaczy Poalej Syjon-Lewicy: Polą Elster, Herszem Berlińskim i Eliahu Ehrlichem. Pozostając w ukryciu, Wasserowie utrzymywali też kontakty z innymi członkami konspiracji.
Ze wszystkich działaczy „Oneg Szabat” to Wasserowi w największym stopniu udało się kontynuować po „stronie aryjskiej” dzieło Archiwum, zbierając, przechowując i kopiując materiały zamawiane u innych pozostających w ukryciu Żydów. Wśród często wykorzystywanych dzisiaj w badaniach nad historią getta warszawskiego materiałów, które zawdzięczamy jego pracy, znalazły się m.in. wspomnienia funkcjonariusza żydowskiej Służby Porządkowej Stanisława Gombińskiego12. W zachowanych listach, w których namawiał pozostałych przy życiu mieszkańców getta do dzielenia się wspomnieniami, wyraźnie zauważyć możemy dążenie do zachowania zasad panujących w pracy ARG i nawiązywanie do jego dziedzictwa, przejawiające się m.in. w rozumienia celu Archiwum jako oddającego całą prawdę „jakkolwiek gorzka by ona nie była”13. W liście do Ludwika Hirszberga, uchodźcy z Włocławka, którego dziennik udało mu się uzyskać do zbiorów, Wasser pisał: „Rozumiem doskonale Twoje opory i zastrzeżenia. Nie uważasz się za uprawnionego do pisania o nieżyjących już działaczach w sposób krytyczny i nazywając ich po imieniu, dlatego, że ci nie mogą odpowiedzieć i obronić swych pozycji, to jest powód, dla którego wolisz niektóre rzeczy przemilczeć. Nic bardziej niestosownego niż takie stanowisko. […] Przyszły historyk i socjolog wydobędzie z wszystkich wypowiedzi osobistych momenty naprawdę ogólne i istotne. A więc – bez paszkwilów, ale też bez ukrywania prawdy takiej, jaką Tyś widział. Zbyt wiele było w naszym życiu brylantowych serc i charakterów, byśmy się mieli wstydzić cieni”14. Poza zbieraniem i opracowywaniem materiałów Wasser spisywał też własne wspomnienia, a opracowania jego autorstwa, dotyczące m.in. funkcjonowania szopów i powstania w getcie warszawskim, były przez Żydowski Komitet
