14 Wstęp
tekstach jednolitej oceny tych relacji. Raczej pokazują one, w jak różny sposób były one postrzegane przez poszczególne osoby. Warto podkreślić, że spora część autorów, czasami kilkakrotnie, zwraca uwagę na waleczność i odwagę Żydów podczas działań wojennych. Nie można jednak powiedzieć, że teksty te wyłącznie idealizują postawy Żydów, przeciwnie, pojawiają się w nich również uwagi krytyczne na temat zachowania się ludności żydowskiej w 1939 r. (dok. 9, 13, 30). Podobne kontrasty znajdziemy w opisach postaw Polaków i Niemców. Choć wielu autorów zwraca uwagę na antysemityzm panujący w Wojsku Polskim, w niektórych relacjach zawarte są zupełnie inne opinie10. Generalnie podkreśla się, że zjawisko niechęci do kolegów Żydów narastało i z podwójną siłą wybuchło po zakończeniu kampanii, już w obozach jenieckich. Jednocześnie dawane są przykłady postaw podważających ten stereotyp. W niektórych relacjach autorzy wskazują na konkretne postacie, które mimo antysemickich poglądów potrafiły zachować się godnie w stosunku do podwładnych czy kolegów Żydów w sytuacjach szczególnie trudnych (dok. 12, 18).
Podobne kontrowersje można dostrzec na przykładzie oceny stosunków z Niemcami. Podkreślane są różnice w traktowaniu Żydów przez poszczególne formacje wojskowe, jednostki liniowe czy policyjne lub specjalne. Stosunek do Żydów zmieniał się także w trakcie trwania wojny. Jeńcy, którzy przebywali w obozach na terenie Niemiec, często chwalili ludność miejscową, przeciwnie niż kolegów Polaków (dok. 27, 30).
Czytelnicy wierzący w stereotypy o niezmiennym pozytywnym stosunku Żydów do ZSRR będą rozczarowani, gdyż niektórzy autorzy tekstów przyjęli agresję wojsk sowieckich na Polskę jako katastrofę zbliżoną do agresji niemieckiej, np. Szajnkinder (dok. 7). Inni nie ukrywają, że część ludności żydowskiej ze wschodnich regionów Polski zaangażowała się aktywnie po stronie nowego okupanta (dok. 20).
Oceniając poglądy autorów relacji, musimy pamiętać, że większość tych dokumentów powstała już w getcie warszawskim, wiele miesięcy po opisywanych wydarzeniach. Ich autorzy mieli za sobą często kolejne bardzo trudne doświadczenia. Mimo to potrafili spojrzeć na minione wydarzenia z pewnym dystansem, niepozbawionym obiektywizmu. Nie możemy zarzucić członkom zespołu „Oneg Szabat”, że w istotny sposób wpływali na charakter wypowiedzi swoich respondentów, choć dokumenty te z reguły były relacjami wywołanymi, często odpowiedziami na
