VI Wprowadzenie
cze przez Rutę Sakowską3we wczesnych latach dziewięćdziesiątych, pojawiła się koncepcja wyodrębnienia materiałów na temat udziału Żydów w kampanii wrześniowej. Zapewne szła ona za wskazaniem Emanuela Ringelbluma, że dla przyszłej historii, dla wzajemnych stosunków polsko-żydowskich należało koniecznie zebrać relacje o przeżyciach żołnierzy Żydów podczas wojny niemiecko-polskiej4.
Warto tu przypomnieć, że osobista służba wojskowa miała szczególne znaczenie dla ludności żydowskiej w Polsce. Długo odmawiano Żydom, zwłaszcza w dawnym Królestwie Polskim, obowiązku i zaszczytu obrony ojczyzny. W II Rzeczypospolitej formalnie wszyscy obywatele byli zobowiązani do służby wojskowej, ale w rzeczywistości wprowadzono wiele wyjątków od tej zasady. Nie tu jednak miejsce na ich rozpatrywanie. Liczbę Żydów w szeregach Wojska Polskiego we wrześniu 1939 r. na ogół szacuje się na mniej więcej 100 tys., czyli ok. 10% wszystkich zmobilizowanych, co odpowiadało odsetkowi ludności żydowskiej mieszkającej przed wojną w Polsce5.
Oprócz relacji z początku wojny, głównie pochodzących od uczestników kampanii wrześniowej, spośród których wielu trafiło do niewoli, na 15. tom naszej edycji Archiwum Ringelbluma składają się także zbiory świadectw osobistych: wśród listów kaliskich są m.in. listy z obozów jenieckich, dlatego szczególnie dobrze komponuje się to z częścią „wrześniową”; z kolei listy płockie opisują losy przesiedleńców we wczesnym okresie okupacji niemieckiej. Połączenie w jednym tomie obydwu kolekcji listów, jedynych takich w całym Archiwum, wydawało się rzeczą naturalną. Zarówno same dokumenty, jak i zastosowany do nich aparat naukowy, zresztą w znacznym stopniu rozszerzony dzięki wiedzy zdobytej przy opracowaniu poprzednich tomów Archiwum, wzbogacają naszą świadomość o losach poszczególnych osób i społeczności, które próbowały podtrzymywać wewnętrzne więzi.
Mamy nadzieję, że relacje i listy zawarte w tym tomie dostarczą wiele nowego materiału tym wszystkim, którzy interesują się Wrześniem 1939, polskim wojskiem, polskimi Żydami i relacjami polsko-żydowsko-niemieckimi.
Eleonora Bergman
