174 Rejencja Łódź (Regierungsbezirk Litzmannstadt) [43]
ności właścicieli. W Kaliszu wszystkie domy były udekorowane flagami hitlerowskimi, z początku nawet żydowskie też. Właściciele sklepów wywiesili szyldy z napisami niemieckimi, w ogóle miasto zdawało się bardzo szybko zgermanizować. Przez Kalisz wracało liczne wojsko niemieckie z bardziej na wschód położonych miejscowości, panował też we wszystkich, również w żydowskich sklepach ożywiony ruch.
Do końca września nie ukazały się jeszcze żadne specjalne zarządzenia ograniczające w stosunku do Żydów. Stan taki jednak nie trwał długo, wkrótce i tu wprowadzili Niemcy w życie te wszystkie metody, jakie stosowali wobec Żydów i w innych miastach.
(19.VII.1941)
[1] III. Żydzi w Kaliszu od września do listopada 1939 roku.
Z początkiem października uwidocznił się w Kaliszu coraz wyraźniej kurs antyżydowski. Dotąd położenie Żydów w Kaliszu było znośne. Po powrocie z wędrówki zabrali się oni do swych dawnych zajęć, uruchomili warsztaty, otworzyli sklepy, zapanował prawie że normalny ruch. Ze względu na masowe przemarsze wojsk niemieckich przez Kalisz, ożywienie zapanowało we wszystkich sklepach, zwłaszcza zaś w cukierniach i restauracjach. Piekarze żydowscy oraz cukiernicy mieli dużo pracy, zarabiali też przy tym dobrze.
A miasto zaś coraz bardziej przybierało charakter niemiecki. Usunięto wszystkie polskie napisy i zastąpiono je niemieckimi, ulice otrzymały nazwy niemieckie, jak Friedrichstrasse (aleja Piłsudskiego), Rathausplatz (pl. 11 Listopada), Feuerwehrstr. (Kanonicka), Poststr. (6 Sierpnia) itp., w oknach wystawowych ukazały się podobizny Hitlera, zewsząd powiewały swastyki hitlerowskie. Ludność polska dość szybko potrafiła przystosować się do nowych warunków, wielu spośród niej usiłowało pokazać wobec Niemców, że pod pewnymi względami potrafią ich nawet uprzedzić. Prócz więc swastyk i portretów Hitlera i Göringa ukazały się w wielu wystawach sklepowych zamiast dotychczasowych tabliczek „Firma chrześcijańska” – napisy Arische Firma465 oraz Juden Zutritt verboten466. W zagadkowy sposób został też zawieszony już 10 września ponad całą szerokością ulicy, przy [2] zbiegu Kanonickiej i 6 Sierpnia, stary endecki transparent przedwyborczy z napisem „Kalisz bez Żydów”. Tak oto zademonstrowali Polacy wobec Niemców, jaki jest ich stosunek do ludności żydowskiej. Stosunek Polaków do Żydów charakteryzuje też dosadnie następujący fakt, który wielokrotnie miał miejsce w Kaliszu: wielu Polaków i Polek, przeważnie ze sfery robotników, pokojówek i służących, nawiązało znajomość z żołnierzami niemieckimi i te oto znajomości wykorzystywali w ten sposób, że szli z Niemcami do żydowskich sklepów (np. Siemiatyckiego) i zmuszali
