Rejencja Łódź (Regierungsbezirk Litzmannstadt) [43] 187
około 20%, uciekła z Kalisza jeszcze w sierpniu 1939 roku i więcej już nie wróciła – pozostali zaś w mieście co zamożniejsi Żydzi masowo opuszczali pod koniec października Kalisz i udawali się pociągami przeważnie do Łodzi, zabierając jeszcze ze sobą cały posiadany bagaż. Ruch ten nie uszedł jednak uwagi żandarmów niemieckich i coraz częściej pojawiali się oni na dworcu i pytali wyjeżdżających o narodowość, zaś Żydów przeważnie wyrzucali z pociągów, bijąc ich i zabierając bagaż oraz towary. Z tego powodu zaprzestali już Żydzi zajmować się przewożeniem prowiantów i utracili tak poważne źródło dochodów. Z końcem października ukazało się zarządzenie, w myśl którego nie wolno było Żydom korzystać z kolei. Ponieważ wielu spośród Żydów miało zamiar opuścić Kalisz i udać się do Łodzi, zarządzenie to wywołało u nich zrozumiałe poruszenie. Nielicznym Żydom udało się uzyskać za łapówkę przepustki na podróż koleją, ale na ogół wyjeżdżali odtąd Żydzi w stronę Łodzi pojazdami konnymi.
Około 15 października powstała w Kaliszu z polecenia [3] władz Żydowska Rada Starszych. Niemcy polecili kantorowi synagogi, Hahnowi, złożyć listę 25 członków Rady. W ciągu kilku dni ustalił się jej skład, m.in. w następujących osobach: Hahn, inżynier Cukier, Leon Rynek, Zajdel, Lewkowicz, adwokat Kacinel, adwokat Perkal, dr Płocki, Mojżesz Szlumper, Dawid Herman, Luzer Mitz, mgr Rotcejg, inżynier Fiszer, Leon Siemiatycki, Rzepkowicz, Bencyjon Arkusz.
Nominalnym prezesem Rady został Hahn, zaś faktycznie funkcje przewodniczącego sprawował adwokat Perkal. Hahn był człowiekiem przeciętnym
i nie nadawał się w ogóle na stanowisko prezesa, poza bowiem znajomością języka niemieckiego (pochodził z Niemiec) nie posiadał żadnych walorów. Adwokat Perkal twierdzi, że w pierwszym miesiącu istnienia cała Rada pracowała sumiennie, z pełnym poczuciem odpowiedzialności, jaka na niej ciążyła.
Rada urzędowała w dawnym lokalu Gminy. Od czasu do czasu wpadali do Gminy Niemcy z wizytami. W kilka dni po utworzeniu Rady przyszedł do lokalu szef gestapo i kazał zebrać się w pokoju wszystkim członkom Rady, a następnie, chodząc w jedną i drugą stronę i wymachując szpicrutą oświadczył, że na Radzie spoczywa obowiązek wykonywania poleceń niemieckich w stosunku do ludności żydowskiej. Zaś polecenia były różnego rodzaju. W pierwszych dniach istnienia otrzymała Rada nakaz dostarczenia dla wojska, w przeciągu kilku godzin, 50 kompletów kołder i pościeli. Przedmioty te zebrano z prywatnych mieszkań żydowskich. Jednym z pierwszych było polecenie przeprowadzenia w ciągu 24 godzin spisu ludności [4] i majątku żydowskiego. Nakaz jednakowoż sprolongowano do 4 dni. Dla przeprowadzenia tego spisu zmobilizowała Rada młodzież, która bezinteresownie pracowała na zmiany przez całe doby. Na noce dostarczali Niemcy do Gminy maszyny do pisania. Pracę organizowano w ten sposób, że w dzień zbierano dane, zaś w nocy jeden kierownik dyktował materiał na dwie maszyny. Spis wykazał ok. 18 000 Żydów. Spis ludności i majątku przeprowadzano równocześnie; zapisywano wiek, ilość dzieci, majątek nieruchomy, przedsiębiorstwa, zapasy
