190 Dystrykt radomski [62]
Kiedy mówi się o stosunku Niemców do Żydów, musimy mieć przed oczami dwie odrębne formy: te czysto zewnętrzne i te naprawdę osobiste. Pierwsze są zależne od zarządzeń partyjnych, które każą stosować wobec Żydów zoologiczny antysemityzm, a którym Niemiec, jako zdyscyplinowany patriota, się podporządkowuje. Ale ich stosunki osobiste kształtują się przy zamkniętych drzwiach i zasłoniętych firankach. Niemcy mieszkają głównie u Żydów, zarówno
u inteligentów, jak i u chasydów. Należą oni do różnych warstw – może to nawet być generał lub szlachcic. Początkowo chciano wyrzucić Żydów z ich mieszkań
i oddać je przybyłym niemieckim urzędnikom, ale dzięki energicznemu przeciwstawieniu się Żydów ten dekret nie został zrealizowany. Przybywający Niemiec nie jest antysemitą. Przynoszenie do domu dobrych rzeczy, często za darmo, zawsze z najlepszej woli jest teraz na porządku dziennym. I trzeba ryzykować, aby ratować żydowskiego przyjaciela, a robi się to nawet
z poświęceniem.
Trzeba koniecznie zaznaczyć te wzruszające chwile człowieczeństwa, kiedy naprawdę ryzykowano, starając się o pozostawienie jakiegoś Żyda przeznaczonego do wygnania. Oficjalna decyzja niemiecka przewiduje wysłanie
z Radomia partiami 10 000 osób. W dniach 2, 3, 4 grudnia 1940 r. miasto miało opuścić 2000 ludzi53. [Powstała] specjalna komisja grup obywatelskich z dr. Szucerem, byłym radomskim starostą, uczciwym, ale leniwym człowiekiem, na czele. Ta komisja dbała o to, by ewakuacja odbywała się w znośnych warunkach. Przede wszystkim przeznaczeni do opuszczenia miasta mieli się o tym dowiedzieć już trzy dni wcześniej. Każdy mógł zabrać ze sobą 25 kg bagażu, a pozostałe [rzeczy] gmina zabierała pod swoją opiekę. Poza tym komisja również dbała o to, by były specjalne b[...]b, które by najkrótszą drogą prowadziły tę nieświadomą masę na określone miejsce.
Kto miał opuścić Radom?
1. uchodźcy, którzy osiedlili się w mieście,
2. ci, którzy korzystali z pomocy socjalnej,
3. elementy przestępcze,
4. ci, którzy nie wykonali swoich zobowiązań wobec batalionów pracy. Pierwsze dwie kategorie zostały prawidłowo albo nieprawidłowo ocenione przez komisję. Były wypadki wyrzucania sierot i starych, ale nie można było zarzucić komuś nieuczciwego traktowania. Natomiast dalsze dwie kategorie pozostawiają już niesmak. Trzecią kategorię miała organizować polska policja. Jasne, że ci, co mieli pieniądze na wykup, nie zostali umieszczeni na listach. Często zaś na liście znajdowali się ukarani tylko karami administracyjnymi. Czwarta kategoria
