XXVI Wstęp
Wraz z wojskiem niemieckim na terytorium Polski wkraczały tzw. grupy operacyjne (Einsatzgruppen) – oddziały policyjne, których zadaniem było „zwalczanie wszelkich wrogich Rzeszy i Niemcom elementów”. To ogólne sformułowanie dawało spore możliwości działania przeciwko ludności cywilnej. Już w pierwszych dniach września nastąpiły egzekucje, wypędzenia, grabież na wielką skalę. W wielu miejscowościach internowano tzw. jeńców cywilnych. Mężczyzn zdolnych do noszenia broni aresztowano i kierowano do obozów. Takie miejsca internowania wyznaczono np. w Kętrzynie, Stablacku (Prusy Wschodnie, obecnie Stabławki), Tomaszowie Mazowieckim, Węgrowie. Zdarzało się jednak, że po kilkudniowej lub kilkutygodniowej wędrówce, której towarzyszyły: bicie, głodzenie, znęcanie się i morderstwa, internowanych puszczano wolno. Brutalność funkcjonariuszy Einsatzgruppen i żołnierzy niemieckich uderzała szczególnie w Żydów. Zbierano ich w jednym miejscu, bito, upokarzano, obcinano brody i pejsy, zamykano w budynkach na wiele dni, nie dostarczając wody ani żywności. Bezczeszczono zwoje Tory i przedmioty kultowe oraz podpalano synagogi. Powszechnymi zjawiskami były rabunek mienia Żydów oraz łapanki do doraźnych prac. Osobno internowano także Żydów jeńców cywilnych, m.in. w Kozienicach, Łaskarzewie, Górze Kalwarii, Tarczynie8. Zabijano pojedyncze osoby lub całe grupy. Liczbę żydowskich ofiar doraźnych egzekucji przeprowadzanych w okresie wrzesień 1939 – styczeń 1940 r. szacuje się na 70009.
Władzę na terenach zajętych przez wojsko do 25 października 1939 r. sprawował tzw. zarząd wojskowy, przy którym działali szefowie zarządów cywilnych (od 25 września zarząd wojskowy podzielony był na cztery okręgi: Łódź, Kraków, Poznań i Gdańsk-Prusy Zachodnie). Zarządy cywilne wydały rozmaite rozporządzenia uderzające w Żydów, zwłaszcza pod względem majątkowym, takie jak zakaz przenoszenia majątku, oznakowanie przedsiębiorstw żydowskich, ograniczenie sum, które Żydzi mogą posiadać przy sobie, blokowanie kont bankowych. Rekwirowano te przedsiębiorstwa, których właściciel był nieobecny, co przy dużych przemiesz-
