XXXII Wstęp
zazwyczaj w tej samej miejscowości lub w jej okolicach, a osoby powołane do nich musiały pracować określoną liczbę dni tygodniowo. Sytuacja zmieniła się w 1940 r., gdy w ramach zarządzenia o przymusie pracy zaczęto kierować robotników żydowskich do położonych nieraz w odległych miejscowościach obozów pracy różnych typów: do prac rolnych, prac przy regulacji rzek oraz melioracji nadrzecznych użytków rolnych, budowy dróg. Bardzo wiele obozów umiejscowiono w dystrykcie lubelskim. Szczególnie rozbudowano system obozów budowy umocnień na granicy z ZSRR. Należały do niego obozy w Bełżcu, Lipsku, Płazowie, Cieszanowie, Dzikowie Starym i Dzikowie Nowym. Tam od sierpnia 1940 r. kierowano liczne grupy Żydów z całego GG. Ogółem do końca wojny funkcjonowało 491 obozów pracy dla Żydów, co stanowi 58% wszystkich obozów pracy w GG29.
1 stycznia 1940 r. wydano zakaz zmiany miejsca pobytu bez specjalnego zezwolenia30. W praktyce ograniczanie prawa do opuszczania miejsca zamieszkania w niektórych regionach zaczęło się jeszcze wcześniej. Pierwsze getto powstało w Piotrkowie Trybunalskim na mocy zarządzenia z 5 października 1939 r. Władze miejskie wyznaczyły Żydom ulice, w których obrębie mogli mieszkać. Niemniej powtarzające się upomnienia zarówno władz niemieckich, jak żydowskich pozwalają sądzić, że zarządzenie to nie było przestrzegane31. W Radomsku już w grudniu 1939 r. zepchnięto Żydów w obręb jednej ulicy32. W styczniu 1940 r. powstały pierwsze getta w dystrykcie warszawskim – w Górze Kalwarii i Parysowie, następne w maju – w powiecie łowickim. W listopadzie 1940 r. zamknięto getto w Warszawie, w marcu 1941 r. w Lublinie i Krakowie, w kwietniu – w Radomiu, w sierpniu – w Częstochowie. Akcja tworzenia gett w GG trwała do końca 1941 r.33 Trzeba zauważyć, że getta w małych miejscowościach zazwyczaj były otwarte: Żydzi mieli obowiązek mieszkać w określonych budynkach, ale nie mieli zakazu poruszania się poza nim. Zmianę w tym zakresie przyniosło dopiero rozporządzenie Hansa Franka z 15 listopada 1941 r. o karze śmierci dla Żydów złapanych poza wyznaczonymi dzielnicami, zwłaszcza że wkrótce zezwolono policji używać broni wobec Żydów usiłujących uciec z getta34.
Opuszczanie gett w tym czasie było powodowane przede wszystkim koniecznością kupna żywności. Niemcy wprowadzili na terenach okupowanych reglamen-
