Wstęp XXXIII
tację żywności: ludzie otrzymywali karty żywnościowe, za które mogli kupować produkty po cenach urzędowych, sztucznie zamrożonych. Przydział kartkowy dla Żydów nie stanowił nawet biologicznego minimum. Z kolei wytwórcy żywności, czyli chłopi, musieli sprzedawać produkty żywnościowe po niskich cenach urzędowych, co rujnowało ich gospodarkę, dodatkowo nękaną przymusowymi rekwizycjami (kontyngentami) na rzecz władz. Otwierało się więc szerokie pole dla czarnego rynku. Zarządzenia niemieckie zakazywały chłopom handlu z Żydami, z kolei Żydów obowiązywał zakaz opuszczania wydzielonych dzielnic. Niemniej w małych miejscowościach nielegalny handel kwitł, a miejscowe władze niemieckie zarabiały na łapówkach. Żydzi sprzedawali za żywność usługi, wyroby rzemieślnicze oraz wyprzedawali się z całego majątku ruchomego35. Ciekawe zjawisko pojawia się w kilku relacjach dotyczących przesiedleńców w getcie warszawskim. Opuszczali oni okresowo getto, kierując się do wsi w rejonie, z którego pochodzili, i tam pracowali lub żebrali, spotykając się zresztą z dużą życzliwością Polaków36.
Wybuch wojny niemiecko-radzieckiej w czerwcu 1941 r. przyniósł radykalną zmianę w polityce niemieckiej wobec Żydów na terenach okupowanych. Einsatzgruppen, które wkraczały razem z armią niemiecką, miały za zadanie nie tylko zastraszać ludność miejscową (tak jak we wrześniu 1939 r. w Polsce), ale też przeprowadzać masowe egzekucje Żydów na zajmowanych terenach. Do końca 1941 r. na ziemiach wschodnich zamordowano ponad milion Żydów. W grudniu tego roku w miejscowości Chełmno nad Nerem (Kulmhof an der Nehr) uruchomiono pierwszy stacjonarny ośrodek zagłady, gdzie masowo mordowano Żydów z Kraju Warty. Do marca 1942 r. pochłonął on 145 500 ofiar37.
Operacji wymordowania Żydów na terytorium GG nadano kryptonim „Reinhardt”. Rozpoczęła się ona 14 marca 1942 r. deportacją ok. 15 000 Żydów lwowskich do ośrodka zagłady w Bełżcu. W dniach 17–31 marca zamordowano w nim ok. 18 000 Żydów z getta lubelskiego. Od marca do czerwca trwały deportacje z mniejszych miejscowości dystryktu lubelskiego, m.in. z Izbicy, Zamościa, Józefowa, Końskowoli, Turobina, Chełma, Hrubieszowa, Bełza i Białej Podlaskiej – nie tylko do Bełżca, lecz także do uruchomionego w maju drugiego ośrodka zagłady w GG: Sobiboru koło Włodawy. Na początku czerwca zamordowano w Bełżcu 7000 Żydów z Krakowa, w połowie czerwca – ok. 3500 z Tarnowa (kilka tysięcy tarnowian rozstrzelano na miejscu). 22 lipca 1942 r. rozpoczęła się wielka akcja wysiedleńcza z getta warszawskiego do nowo utworzonego ośrodka zagłady w Treblince, która pochłonęła ok. 300 000 ofiar. Między sierpniem a październikiem
