Wstęp XXXV
w czasie II wojny światowej masową egzekucję, której ofiarami stało się ok. 42 000 żydowskich więźniów, przesiedlonych z gett całej Polski41.
Opisane wydarzenia i sytuacje znajdują odzwierciedlenie w publikowanych w tym tomie materiałach z ARG.
Większość z nich to teksty narracyjne, o których Emanuel Ringelblum pisał: „Jakiego rodzaju materiały zachowały się w archiwum «Oneg Szabat»? Największą wartość przedstawiają monografie miast i miasteczek. Ich treścią są przeżycia, począwszy od wybuchu wojny poprzez wysiedlenie, aż do likwidacji danego skupiska żydowskiego. Monografie, pisane według naszego konspektu, uwzględniały wszystkie aspekty: życie gospodarcze, stosunek Niemców i Polaków do ludności żydowskiej, Gmina i jej działalność, pomoc społeczna, najważniejsze wydarzenia w życiu skupiska żydowskiego, jak wkroczenie Niemców, pogromy, przesiedlenia, akty okrucieństwa podczas świąt żydowskich, życie religijne, praca i problemy pracy (obozy pracy, przymus pracy, łapanki na roboty, wydział pracy Gminy, stosunek Niemców do Żydów podczas pracy itd.)”42.
Nazwa „monografie miast” została zastosowana przez Ringelbluma nieco na wyrost. Większość tego typu materiałów dotyczących miast i miasteczek to relacje. Ich pochodzenie jest dwojakie: część została spisana przez autorów i oddana członkom zespołu „Oneg Szabat” bądź w celu włączenia do zbiorów, bądź zrobienia kopii. W ARG znajdują się zarówno relacje w dwóch wersjach: w oryginale autorskim i w kopii wykonanej przez kopistę „Oneg Szabat”, jak również takie, które zachowały się wyłącznie w odpisach. Relacje w języku polskim czasem tłumaczono na żydowski, uzasadniając to koniecznością konspiracji. Przykładem tej praktyki jest relacja B. Janowskiego, przesiedleńca z Jeziorny do getta warszawskiego, napisana przez niego po polsku, której początkowy fragment zachował się w przekładzie na żydowski43. Natomiast większość relacji w ARG została spisana na podstawie wywiadów przeprowadzonych przez współpracowników „Oneg Szabat”.
Wspomniany przez Ringelbluma „konspekt” miał stanowić dla ankieterów pomoc, nie był jednak stosowany rygorystycznie. Ringelblum przyznawał to sam:
