Wstęp XVII
O przesiedlaniu Żydów w obrębie miasta, czyli o pierwszym etapie przygotowań do utworzenia tzw. zamkniętej dzielnicy żydowskiej, oraz o formowaniu getta i panujących w nim warunkach traktują dokumenty zawarte w drugiej części tomu. Stworzenie w Łodzi getta niemieckie władze okupacyjne planowały już w grudniu 1939 r., lecz formalna decyzja zapadła na początku 1940 r. Na mocy rozporządzenia wydanego 8 lutego 1940 r. przez Johanna Schäfera, prezydenta policji, wyznaczono na północnym krańcu Łodzi dzielnicę mieszkaniową dla Żydów. Na wieść o tym w mieście wybuchła panika. Nie czekając na rozpoczęcie przesiedleń, Żydzi na własną rękę przenosili się na wyznaczony teren25. Aby zapobiec ewentualnym niemieckim represjom, Rumkowski wyznaczył urzędników, którzy mieli pomóc nowo przybyłym odnaleźć się w nieznanej przestrzeni. Ciekawe i obszerne świadectwo na ten temat daje ukrywający się pod inicjałami D.T. pracownik gminy żydowskiej26
– członek grupy oddelegowanej na teren tworzonego getta27. Akcja przesiedleńcza trwała do 24 lutego. Setki Żydów, ciągnąc na sankach i dźwigając na plecach cały swój dobytek, przenosiły się do getta28. Po 24 lutego nastąpiło kilka dni przerwy, lecz 28 lutego ku rozpaczy łódzkich Żydów rozpoczął się drugi etap przesiedlenia, przybierając gwałtowną i brutalną formę – urządzono mianowicie regularną obławę na mieszkańców Śródmieścia. Schwytanych zamknięto w fabrycznym budynku przy ul. Krakowskiej (dziś Liściasta) i torturowano. Był to wstęp do dwudniowej krwawej rzezi, która nastąpiła w środę i czwartek 5 i 6 marca 1940 r. Różnorakie formacje niemieckie wdzierały się wtedy do domów przy ulicach Piotrkowskiej i Zawadzkiej, raniąc i mordując żydowskich lokatorów. Ci, którzy zdołali ujść z życiem, poranieni i zakrwawieni w popłochu kierowali się w stronę getta, gdzie próbowano im, niestety dość nieporadnie, pomagać29. Szacunki mówią o kilkuset ofiarach tej rzezi30. Marcowe bestialstwo pozwoliło władzom niemieckim szybciej niż pierwotnie planowano osiągnąć zamierzony cel, tj. zgromadzić łódzkich Żydów na wyznaczonej przestrzeni. Ostateczne zamknięcie i ścisłe odizolowanie getta od reszty miasta nastąpiło 30 kwietnia 1940 r. Łódź nosiła wtedy już nową nazwę – Litzmannstadt, nadaną uroczyście 11 kwietnia ku czci generała Karla von Litzmanna, dowodzącego armią niemiecką w czasie bitwy pod Łodzią w 1914 r., późniejszego zwolennika Hitlera.
