od Wydz[iału] Wytwórczości230. W końcu 1941 warsztaty te przejęte zostały przez
firmę niemiecką („Schultz &Co”231). Inne fi rmy niemieckie również pobudowały
liczne zakłady wytwórczości w Dzielnicy, rozszerzając coraz bardziej gałęzie produkcji. Firma „Wytwórczość Żydowska” i inne fi rmy żyd[owskie] zajęły się w tym stanie rzeczy pośrednictwem między wytwórcami w Dzielnicy, a odbiorcami ich
produkcji w Dzielnicy aryjskiej, popierając przy tym powstawanie nowych warsztatów pracy. Szczególnie żywą działalność w tym kierunku rozwinęło „Towarzystwo Dostaw Wyrobów Dzielnicy Żyd[owskiej]” tzw. „Todos” (Lieferungsgesellschaft des Jüdischen Gewerbes m[it] b[eschränkter] H[aftung])232, które prowadzi własne warsztaty i którego obroty wykazują stałą tendencje zwyżkową. Obok tych dużych zakładów pracy rozwijały się i brały udział w „eksporcie” także prywatne firmy, nawet drobne i rzemieślnicze, zagospodarowując leżące jeszcze ugorem tereny produkcji. W wyniku praca żyd[owska] a[...]a uznana za konieczny czynnik gospodarczy. Do podniesienia i stabilizacji gospodarki Dzielnicy przyczyniły się też zarządzenia Transferstelle, zmierzające ku zaniechaniu na przyszłość zajmowania maszyn w Dzielnicy.
W następnym ustępie sprawozdanie omawia działalność Banku Spółdzielczego
Dzielnicy Żyd[owskiej] z ogr[aniczoną] odp[owiedzialnością], który powstał z dn.
1 lutego 1942 i przejął agendy Wydziału Rozrachunkowego Rady Żyd[owskiej]
i stał się w całej rozciągłości bankową i kredytową instytucją. Obroty Banku wyniosły: w lutym 1942 – zł 6 889 000,-, w marcu 1942 – zł 8 410 500,-, w kwietniu
– 1942 – zł 9 140 600,-, przy czym wpłaty na rzecz żyd[owskich] warsztatów
wytwórczych stanowiły lwią część obrotów banku.
Wracając do produkcji i eksportu Dzielnicy, sprawozdanie podkreśla wysiłki
i rolę Rady Gospodarczej oraz Wydziału Przemysłowego i Inspekcji Handlowej Rady Żyd[owskiej], zmierzające do zdobycia rynków zbytu dla wytworów pracy żydowskiej, w pierwszym rzędzie zorganizowanie [6] w Transferstelle wystawy wzorów wytwórczości Dzielnicy Żyd[owskiej]. Rozwój gospodarczy wskazuje, że działalność wywozowa z Dzielnicy coraz bardziej podporządkowywana będzie kontroli właściwych urzędów, chociaż dotąd jedynie ułamek produkcji i eksportu z Dzielnicy, szacowanych na ok. 30 000 000 zł miesięcznie, korzystał z pośrednictwa Transferstelle.
230 Zob. przyp. 1043.
231 Fritz Schultz – jeden z kilkunastu przedsiębiorców niemieckich w getcie, którzy prowadzili warsztaty. Początkowo ich produkcja opierała się na systemie nakładczym (przekazywali zamówienia do wykonania w warsztatach żydowskich), następnie przejmowali żydowskie warsztaty, tworząc ogromne szopy. Zob. T. Brustin-Berenstein, Rola przedsiębiorców niemieckich w eksterminacji
ludności żydowskiej w getcie warszawskim, „Biuletyn ŻIH” 1955, nr 13–14, s. 185–210.
232 Towarzystwo Dostaw Wyrobów Przemysłu Żydowskiego (TODOS) sp. z. oo – spółka żydowskich przedsiębiorców prywatnych, zajmująca się handlem wyrobami wytworzonymi w getcie. Zob. przyp. 293.
