w urzędzie przemysłowym. Obecnie wielu rzemieślników, których miejsca pracy
zostały zniszczone wskutek działań wojennych, musi stworzyć nowe warsztaty.
W przypadku rzemieślników żydowskich ponowne otwarcie warsztatu w nowym
lokalu jest traktowane jako założenie nowego przedsiębiorstwa, na co Żydom nie
udziela się zezwolenia. Także wnioski ewakuowanych Żydów, którzy posiadają
karty rzemieślnicze i chcą podjąć w Warszawie swoją działalność zawodową, są
załatwianie odmownie. Inne istotne ograniczenie dla działalności żydowskich rzemieślników wynika z wprowadzenia w życie zarządzenia z 12 grudnia zeszłego
roku o pracy przymusowej dla Żydów, które wprost zakazuje Żydom objętym obowiązkiem pracy przymusowej sprzedaży, wynajmu lub innego rodzaju dysponowania swoimi narzędziami i maszynami, bez pisemnego zezwolenia odpowiednich władz402. To zarządzenie jest szczególnie dotkliwe w sytuacji, kiedy łączenie większej ilości częściowo zniszczonych warsztatów, zakładanie spółdzielni, sprzedaż wyposażenia [warsztatów] przez wdowy albo żony uchodźców, jest obecnie palącą koniecznością.
6) Znaczące ograniczenia zarówno w odniesieniu do możliwości zbytu, jak też
źródeł zakupu towarów i surowców, czynią często koniecznym prowadzenie osobistych pertraktacji z kupcami i przedsiębiorcami w innych miejscach kraju. Korzystanie z kolei jest Żydom zasadniczo wzbronione, zaś w przypadku innych środków transportu znacząco utrudnione wskutek zarządzenia z dn. 11 grudnia 1939 r. zakazującego Żydom korzystania z komunikacji na drogach publicznych od godz. 21 wieczorem do godz. 5 rano. Dalsze ograniczenie wolności poruszania się zawiera art. 1 powyższego zarządzenia, zgodnie z którym każda zmiana miejsca pobytu przez Żyda jest zależna od pisemnej zgody odpowiednich władz.
[5] 7) Zamknięcie szkół żydowskich w samej Warszawie doprowadziło do
bezrobocia kilku tysięcy nauczycieli, urzędników i robotników403. Na podstawie
zarządzenia Szefa Dystryktu Warszawa żydowscy adwokaci zostali skreśleni z listy
adwokackiej404. W ten sposób z jednej strony adwokaci stracili możliwość wykonywania swojej pracy, z drugiej zaś Żydom brak dostępu do ochrony prawnej, gdyż duża część ludności żydowskiej nie włada językiem polskim, a ponadto polscy adwokaci słabo orientują się w położeniu Żydów405.
8) Żydowscy emeryci państwowi, nawet inwalidzi wojenni, a także żony rezerwistów, nie otrzymują emerytur związanych z wiekiem, podobnie społeczne urzędy
402 Zob. dok. 2.
403 Szkoły żydowskie, zamknięte na rozkaz władz 15 listopada 1939 r., zostały uruchomione (tylko elementarne) ponownie po wielu prośbach RŻ dopiero w październiku 1941 r. Zob. przyp. 141.
404 Od stycznia 1940 r.
405 Więcej na ten temat zob. J. Grabowski, Żydzi przed obliczem niemieckich i polskich sądów..., s. 75.
