Gospodarka [11] 83
Wreszcie podkreślić należy, że pojęcie przystosowania wojennego rozciąga się zarówno na: 1) przystosowanie techniczne, 2) przystosowanie „surowcowe” i 3) przystosowanie w dziedzinie zbytu, handlowe.
Rozszerzając w ten sposób zakres pojęcia, możemy podpadające pod nie zjawiska rozpatrywać na obszerniejszej podstawie społeczno-gospodarczej.
2. Warunki przystosowania
Już poprzednio wskazaliśmy na najważniejszy bodaj moment, który powoduje przystosowanie: brak surowców. W tej dziedzinie zmysł kombinacyjny przedsiębiorcy żydowskiego dokonuje prawdziwych cudów, wprowadzając nowe surowce (szczotkarstwo) lub regenerując stare (tapicerstwo, krawiectwo). O formach i przejawach tego użytkowania surowców będziemy mówili niżej obszernie.
Drugim momentem był zanik działalności większego i średniego przemysłu, przez co ciężar produkcji i zaspokajania potrzeb przerzucił się w dużej mierze na małego przedsiębiorcę. Prowadzi to w wielu wypadkach do pewnego rodzaju „seryjnej produkcji” w rzemiośle (stolarstwo, elektrotechnika) ze względu na duże zapotrzebowanie masowego odbiorcy (armia, Rzesza). Przejawem tego jest również zwiększenie liczby pojedynczych aktywnych warsztatów.
Ten moment wiąże się ze zjawiskiem wielkiego wzrostu znaczenia produkcji rzemieślniczej w okresie wojennym. Zjawisko to jest uznane przez oficjalną opinię niemiecką, która, stwierdzając, że rzemiosło posiada nieograniczoną zdolność przestawiania się (Umstellungsfähigkeit), oświadcza, że dim Handwerk nicht die Maschine, sondern der Mensch die ausschlaggebende Bedeutung hat129i że wreszcie w okresie wojennym odgrywa ono specjalną [2] [rolę ze względu] na wciągnięcie większej części pracującej ludności niemieckiej do prac wojennych, począwszy od służby frontowej aż do pracy w przemyśle zbrojeniowym.
3. Produkcja masowa rzemieślnika żydowskiego w Warszawie a) grupa drzewna
Rozpocznijmy od zilustrowania tych ostatnich momentów na terenie rzemiosła żydowskiego w Warszawie.
Znane są wszystkie wielkie dostawy, uskuteczniane przez stolarzy żydowskich dla armii. Przystosowanie polegało tu na typowej zdolności przestawienia się. Wszyscy stolarze meblowi, a nawet budowlani (biała robota), rozporządzający pewnym kapitałem, względnie przez dobranie sobie wspólników, przerzucili się na wytwórczość stołów i szaf dla wojska130.
Przystosowanie techniczne nie miało tu specjalnie miejsca. Trudności surowcowe przeważnie nie istniały, mimo iż drzewo trzeba było zakupywać na wolnym rynku
