XVIII Wstęp
Czwartą część tomu stanowi kolekcja Eliasza Gutkowskiego (1900–1943), drugiego – obok Wassera – sekretarza Archiwum. Pierwszy zawarty w tej części dokument – zdeponowany przez Gutkowskiego zestaw świadectw szkolnych i zaświadczeń zawodowych – ukazuje nam drogę podobną do tej jaką podążało wielu przedstawicieli inteligencji żydowskiej jego pokolenia. Eliasza Gutkowskiego poznajemy jako czternastolatka zaczynającego naukę w Męskim Gimnazjum Żydowskim Towarzystwa Żydowskich Szkół Średnich w Łodzi. Widzimy jego dwukrotne podejście do egzaminu dojrzałości, dyplom Państwowego Seminarium dla Nauczycieli Religii Mojżeszowej w Warszawie, pierwsze kroki jako nauczyciela w szkołach łódzkich, studia historyczne na Wolnej Wszechnicy. Czytamy kolejne zaświadczenia zawodowe, aż do ostatniego – w łódzkim gimnazjum Hochsteinowej, w którym pracował do chwili likwidacji szkolnictwa żydowskiego w Łodzi21.
W grudniu 1939 r. Gutkowski wraz z żoną i rocznym synem znalazł się w Warszawie. Tam udało mu się zdobyć pracę w Żydowskiej Samopomocy Społecznej i objąć rolę drugiego sekretarza zespołu „Oneg Szabat”. Tak jak miało to miejsce w przypadku innych członków zespołu, również on starał się w pełni wykorzystać swoje zdolności dla dobra Archiwum. Zajmował się kopiowaniem tekstów i spisywaniem relacji tych, którzy tak jak on przybyli do Warszawy jako uchodźcy i przesiedleńcy oraz byłych więźniów obozów pracy przymusowej. Był też autorem syntetycznych opracowań na temat Zagłady pisanych po polsku i w jidysz22 oraz prac związanych z zagadnieniami ekonomicznymi getta23. W planowanym opracowaniu na temat młodzieży żydowskiej Ringelblum wyznaczył dla niego rozdział dotyczący młodzieży szkolnej24. Gutkowski wykorzystał dla celów Archiwum również swoje przedwojenne zaangażowanie polityczne. Jako jedyny w ścisłym kierownictwie „Oneg Szabat” członek Poalej Syjon Prawicy to on właśnie przekonał do przekazywania prac na rzecz Archiwum Pereca Opoczyńskiego, Yitzhaka Kacenelsona i Icchaka Cukiermana25.
Z zawartych w spuściźnie materiałów możemy wnioskować, że Gutkowski, przedwojenny nauczyciel, który znalazł się w getcie z młodą żoną i malutkim
