Gospodarka i finanse [35] 359
wionych rzeczywistym zapotrzebowaniem wojska i przeprowadzanych w sposób jak najbardziej oficjalny — przedsiębiorca mógł i miał prawo dostarczać wytwórcy surowiec, o tyle w dziedzinie szczotkarstwa zdany był pod tym względem na własne siły i pomysłowość.
Oczywiście szczotki potrzebne były nie tylko do dystryktu krakowskiego. Również i inne instytucje oraz formacje zgłaszały zapotrzebowanie na te artykuły, przy czym zamówienia te napływały także do rzemieślnika żydowskiego. Aczkolwiek więc gros dostaw przeznaczone było dla Krakowa, to jednak nie były one tak zmonopolizowane w rękach nielicznych dostawców, ale kierowane były do różnych odbiorców, jak intendentura w Warszawie, Pionierpark, Ostbahn itd30. Okoliczność ta odbiła się na rynku pracy w ten sposób, że — mimo istnienia i tu długiego łańcucha pośredników — wytwórca nie był tak bardzo uzależniony od swojego poprzedniego „ogniwa”, jak stolarz, gdyż mógł w pewnym stopniu dyktować własne ceny.
Wobec wyczerpywania się normalnych surowców szczotkarskich przemysł ten przechodzi na surowce zastępcze. Niski gatunek tych ersatzów wpłynął — jak zaznaczyliśmy wyżej — na jakość gotowego wyrobu
[22] W okresie początkowym dostaw masowych Warszawa rozporządzała jeszcze poważnymi zapasami surowców szczotkarskich, jak szczecina, włosie, słoma ryżowa i tzw. bassin. W tych warunkach wytwórca rozporządzający pewnymi zasobami gotówkowymi, mógł być w swojej produkcji bardziej niezależny od stolarza, który miał trudności w nabywaniu surowca na wolnym rynku. Inna rzecz, że łańcuch pośredników nie dopuszczał go do bezpośredniego czynnika, otrzymującego dostawy masowe, lecz otrzymywał tylko od niego gotowe wyroby po cenach, do których następnie dodawało się kolejno zyski poszczególnych „ogniw”.
W tej sytuacji zarobić mógł więcej ten warsztat, który potrafił sobie przygotować pewną ilość zapasów po cenach stosunkowo niskich.
Masowa produkcja artykułów szczotkarskich doprowadzić musiała jednak w końcu do wyczerpania znajdujących się na rynku zapasów, co spowodowało dążenie do zastąpienia normalnych surowców — surowcami zastępczymi. W tej dziedzinie szczotkarz żydowski, jak wyżej zaznaczyliśmy, ujawnił dużą pomysłowość, zaczynając stosować poszczególne ersatze, a więc:
pióra gęsie,
niektóre gatunki słomy, niektóre forniery
trzcina (przerobione stare trzepaczki, kije bambusowe i kosze),
tzw. pierzawa.
