396 Wychowanie i edukacja [44]
tak groźną dla ludzkości kulturę żydowską. Polityka ta, stosowana przez dłuższy czas, może wydać bardzo groźne rezultaty. Obojętności Niemców dowodzą liczne fakty wtargnięcia policji do mieszkań, gdzie odbywały się lekcje, bez wyciągnięcia stąd konsekwencji. Jeden taki fakt miał przebieg następujący:
Podczas lekcji w komplecie złożonym z 6 dziewcząt do pewnego mieszkania wkroczyła niespodziewanie policja tak szybko, że nie zdążono nawet usunąć zeszytów. Jeden z Niemców zwrócił się z ironią do mocno speszonego nauczyciela:
„A, tajne nauczanie. Schadet nicht, lehren Sie weiter, es ist doch erlaubt”10. Nikogo nawet nie legitymowano. Po „skonfiskowaniu” paczki bielizny Niemcy opuścili lokal.
Zorganizowanie licznych kursów zawodowych w ciągu 1940 r. nie wywarło większego wpływu na bieg życia w kompletach. Na kursy zapisywała się masowo młodzież męska, chcąc uwolnić się od zmory obozów pracy. Zaznaczyłem, że udział chłopców w kompletach był i tak ograniczony, zresztą ci, którzy się uczyli, nawet po wstąpieniu na kursy w bardzo wielu wypadkach nie przerwali pracy w kompletach.
W lecie i na jesieni 1940 r. praca trwała nadal, katastrofy polityczne nie wywarły na jej bieg poważniejszego wpływu.
Wprowadzenie zamkniętego ghetta stanowi nową epokę w życiu kompletów. Do dzielnicy żydowskiej napłynęły teraz szerokie rzesze młodzieży z rodzin zasymilowanych. Młodzież ta kształciła się dotąd przeważnie w swoich kompletach szkolnych pod kierownictwem nauczycieli chrześcijan. Ta grupa młodzieży dotknięta przez wojnę i prześladowanie może dotkliwiej od młodzieży mniej zasymilowanej, zupełnie wytrącona z dotychczasowego trybu życia, okazała się teraz więcej zdemoralizowana. To też nauczanie jej dawało początkowo gorsze rezultaty. Po nawiązaniu kontaktu między nimi i nauczycielstwem zorganizowano dla nich przeważnie odrębne komplety. Skupiały się w nich grupy pochodzące z jednej szkoły [6] lub jednostki zaprzyjaźnione między sobą. Zespolenie nowego elementu z dawnymi uczniami natrafia na trudności ze względu na różnice kulturalne, różnice zachowania się, tradycji i t.d. powoli jednak zarysowuje się coraz wyraźniejsze zbliżenie.
W zimie 1940/41 liczba kompletów i uczącej się młodzieży wzrosła bardzo znacznie. To samo da się powiedzieć o poziomie nauczania. Komplety tak okrzepły, a nauczyciele podnieśli wymagania w zakresie nauki. W związku z zakończeniem kursu przez komplety kl. II lic[eum] i IV gimn[azjum] zaszła konieczność odbycia egzaminów końcowych, które przeprowadzono całkowicie „lege artis”11. Oczywiście nikomu nie wydaje się zaświadczeń ze względów bezpieczeństwa, ale liczymy, że w razie klęski Niemiec władze polskie uznają nasze matury12. Charakterystyczne, że stosunek młodzieży do egzaminów jest taki sam jak przed wojną. Zwłaszcza
