72 „Dror”, nr 5 [3]
Na tej drodze tworzył niewiele nowego, tłumaczy ł, przekładał swoje żydowskie dzieła na cudowny hebrajski…184 Jego nowy styl przyciągał uwagę wszystkich. Nikt jeszcze takim hebrajskim nie pisał… On był pierwszy.
Prace się ukazały… Nie były to jednak nowe prace. Stały się one pełniejsze, bogatsze, żywsze… Ale prace, które kiedyś w nim kipiały, należy zapisać na stary rachunek. Nawet oryginalne dzieła, które stworzył między jednym a drugim tłumaczeniem, przy ich wspaniałości i kompletności, robią wrażenie, jakby zostały przez niego przerobione… W nowych pismach dominuje nad wszystkim wspaniały styl. Mendele tak długo pisał w tym stylu, aż styl opanował w końcu mistrza, Mendele. To stało się również z Bialikiem i jego prozą.
[19] Mendele jednak, co myśli o tym Mendele? Kto wie, co dzieje się w jego sercu? Nie wypowiada się on odnośnie do wieczności jego sztuki… Da się to analogicznie porównać z jego krzykiem do życia… Czy robi to jak matka: krzyczy na córkę bb[…]bb Krzyczy: Chcę żyć! I ma na myśli: „Moje dzieła! Wieczne życie moich dzieł”. Pragnienie więcej niż 120 lat jest jedynie pretekstem. On chce wieczności dla swoich dzieł! Ale nie! Wieczności dla życia też. Ma na myśli obie rzeczy, życie też!
Życie Mendele jest bogate, bogatsze jeszcze w wydarzenia i b[…]b niż jego dzieła. Jeżeli nie bogatsze, bardziej tajemnicze, to z pewnością jest to życie genialnego młodego człowieka z Kopyla, wielkiego uczonego, szlachetnego, z całą szlachetnością b[…]b studenta jesziwy. Zrywa on nagle z tym życiem i znika z kompanią biedaków, z b[…]b, z ułomnymi, z nędznymi kalekami, wędruje z nimi z miasteczka do miasteczka… b[…]b odejście z żebrakami jest do dziś b[…]b. Nie on, nie jego dzieła, bb[…]bb, nawet nie jego „Kulawy Fiszke”185. Zagadką to jest i zagadką pozostanie.
Zrywa również z nimi! Porzuca na długie lata b[…]b… Jego lata w Żytomierzu.
Żytomierska szkoła rabinów186i jej okolice, potem Odessa… b[…]b jego syna… Mendele często jest gościem u swojego ochrzczonego syna187 w Petersburgu. Wszystko zasłyszane rzeczy… Nie całkiem jasne. Nie, nic nam do życia Mendele… Do nas należą jego dzieła, druga strona tego wartościowego medalu, błyszcząca połowa brylantu. Chrońmy dzieła Mendele, uczmy się z nich, rozpowszechniajmy je… Czy uchronimy je na wieczność? Być może są u Mendele w książkach piękności co nie b[…]b, wspaniałości b[…]b. Jest on wielkim artystą, zimnym. Nie zawsze jest to wada.
Jest zimnym artystą. Cuda czyni bardziej swoją sztuką, swoim mistrzostwem, swoją głową niż sercem. Dlatego są one zimne, zimne i czyste jak źródło. To nie jest humor Szolema Alejchema, to jest b[…]b styl i spójność… Miłości – mało. Byłaby bb[…]bb. Nie wszyscy artyści muszą się nam deklarować w miłości! Bądź wolny i b[…]b w Twoich dziełach. Twórz to, czego pragnie Twoje serce. Nasz świat nie jest pięknym miejscem, ale wystarczająco dużym, aby wziąć je do swojego skarbca, przeżuć i przetrawić. Człowiek żywi się na bożym świecie nie tylko miłością…
