148 „Dror”, nr 7–8 [3]
Na wschodzie Turcja graniczy z Persją, obszarem stuletniej rywalizacji między Anglią i Rosją, a na północnym wschodzie ze Związkiem Radzieckim. Erzurum, tureckie miasto kresowe, już na terytorium Armenii393, jest nawet połączone linią kolejową z Tbilisi, stolicą sowieckiej Gruzji. Niedaleko od tureckiej granicy leży sowieckie Batumi, port eksportowy nafty na Morzu Czarnym. Za to Baku – przyciągające przemysł naftowy na Morzu Kaspijskim jest oddalone od granicy tureckiej o ponad 500 kilometrów drogi powietrznej, a od granicy perskiej (irańskiej) w sumie 200 kilometrów.
By zakończyć opis wschodniego wybrzeża Morza Śródziemnego, poświęcimy jeszcze kilka słów Bałkanom.
[62] Z powodu swego geograficznego położenia Półwysep Bałkański wzbudza zainteresowanie wszystkich mocarstw, ale specjalne znaczenie Bałkany mają dla Rosji. Mocarstwo to, które zajmuje szóstą część kuli ziemskiej, nie ma dobrego morza. Jego najdłuższa linia morska to wybrzeże Oceanu Lodowego. Lecz to morze jest nieruchome przez pół roku, a na Syberii jeszcze dłużej. Poza tym leży w sąsiedztwie najbiedniejszej i bezludnej części kraju.
Jedynym wyjątkiem jest port w Murmańsku, który nie jest zamrożony dzięki Golfsztromowi394.
Prócz Oceanu Lodowego Związek Radziecki ma dostęp jeszcze do trzech mórz: Bałtyckiego, Czarnego i Japońskiego (Władywostok). Cóż jednak z tego, gdy ujścia wszystkich tych mórz znajdują się w obcym władaniu, częściowo wrogich krajów. Do Związku Radzieckiego należy prawie połowa Morza Czarnego. W jego sąsiedztwie leży najbogatszy kraj sowiecki, Ukraina – chleb, żelazo (Krzywy Róg), węgiel (obszar Donu) i wspaniały, płynący naftą Kaukaz.
Na rolę gospodarczą tych krajów wskazuje najlepiej liczba sowieckich portów na Morzu Czarnym. Wyliczę tylko najważniejsze: Odessa, Sewastopol (port wojenny), Kercz, Mariupol przy Morzu Azowskim (rozwinął się specjalnie w ostatnich latach i ma dziś większe znaczenie od Odessy), Taganrog, Rostów, Batumi.
Oto dlaczego Rosja zawsze uważała Bałkany za sferę swych interesów, broniła krajów bałkańskich w ich walce przeciw Turcji i nawet sama prowadziła wojny z Turcją o wyzwolenie Bułgarii (lata 1878–1887)395. Ponadto prowadziła w XVIII, XIX i XX wieku wiele wojen z Turcją, która miała w swych rękach klucze do Morza Czarnego (Bosfor i Dardanele).
Jesteśmy przy końcu naszej podróży. Jak widzieliśmy, warunki geograficzne oddziałują na rozwój narodów i stosunki międzynarodowe. Myśl ta została w paradoksalnej formie wyrażona w wyżej cytowanym zdaniu Élisée Reclusa (zobacz motto). Trzeba jednak pamiętać, że wszystkie wydarzenia, a tym bardziej tak skomplikowane
