Wstęp XXIX
samodzielnie. Kibuc przetrwał mimo zamknięcia getta, został zlikwidowany dopiero pod koniec 1941 r.79
Jeszcze dłużej istniała druga z warszawskich farm hachszarowych Droru, mieszcząca się na Czerniakowie. Jej pracami kierowała Lea Perlsztejn. Był to kibuc innego typu niż grochowski, nie miał bowiem własnej ziemi i chalucowie wynajmowali się do pracy u właściciela ziemskiego. Dzięki korzystnemu porozumieniu z właścicielem farma czerniakowska nie została przekształcona w obóz pracy, a chalucowie wieczorami cieszyli się swobodą, mogli się uczyć, organizować seminaria, prowadzić działalność konspiracyjną. Farma stanowiła punkt organizacyjny Droru, miejsce wysyłania i przyjmowania łączniczek, a w dniach wielkiej akcji likwidacyjnej właśnie na Czerniakowie ocaleli przyszli bojownicy i bojowniczki ŻOB. Farma przestała istnieć już po wielkiej akcji, w listopadzie 1942 r.80
Kibuce hachszarowe udało się stworzyć także w innych miejscowościach81. Gordonia powołała m.in. farmę na podłódzkim Marysinie (organizowali ją Arie Tiszler i Eliasz Lipel)82oraz na Środuli, między Będzinem a Sosnowcem (tu organizatorami byli Szlomo Zimmerman i Arie Liwer). Kibuc w Zagłębiu, odwiedzany i przez Eliezera Gellera z Gordonii, i Frumkę Płotnicką z Droru, i Mordechaja Anielewicza z Haszomer Hacair, odegrał szczególnie istotną rolę w tworzeniu Żydowskiej Organizacji Bojowej w Zagłębiu i przygotowaniach do powstania, które wybuchło w getcie będzińskim w sierpniu 1943 r.
Podobną funkcję miał pełnić kibuc Droru w Werbkowicach pod Hrubieszowem, założony w połowie 1941 r. W jego tworzenie zaangażowany był m.in. Szaul Dobuchno, autor jednego z artykułów opublikowanych w gazecie „Dror”83. Planowano, że kibuc stanie się bazą dla działalności partyzanckiej na Lubelszczyźnie84. W czasie akcji likwidacyjnej w powiecie hrubieszowskim, 7 czerwca 1942 r., do Hrubieszowa przybyły emisariuszki Droru, Frumka Płotnicka i Chawka Folman. To one jako pierwsze przekazały do warszawskiego getta informację o ośrodku zagłady w Sobiborze. Ich relacja, zachowana w Archiwum Ringelbluma85, a także listy wysłane z werbkowickiego kibucu w pierwszych dniach czerwca do towarzyszy z Droru w getcie warszawskim, stanowiły źródło publikowanych w „Jedies” informacji o zbrodniach niemieckich w Grabowcu, Hrubieszowie, Miączynie, Rejowcu86.
