„Słowo Młodych”, nr 6–7 [8] 353
Pół pokolenia podrastającego wymiera, a druga połowa, poz[ostała przy] życiu, karłowacieje. Przyczyna tkwi zarówno w nędzy i głodzie, ja[k również] i w braku przestrzeni, łąk, pól, rzek i lasów.
Lecz nie tylko ciała naszych dzieci karłowacieją. To samo dz[ieje się] z ich duszami. Zakaz nauczania i zamknięcie szkół jest przyczyną [szerzą]cego się w zastraszającym tempie analfabetyzmu w pokoleniu podra[stają]cym. Wprawdzie prawdą178jest, że mimo powyższego zakazu setki nauczycieli żydowskich i inteligencji żydowskiej z narażeniem swojej wolności i życia dalej naucza dzieci i młodzież naszą, ale w małej tylko cząsteczce zaspokoić mogą istniejące na tym polu potrzeby. A dzieje się to tak dlatego, że primo, kadra tych nauczycieli jest nikła179w porównaniu do ilości potrzebujących nauki, a secundo, że bezgraniczna bieda, w jakiej żyją masy żydowskie, uniemożliwia im uiszczenie nawet tych głodowych opłat pobieranych przez nauczycieli.
Oto splot przeszkód mogących i w pewnym stopniu tamujących naszą pracę, ale które jednocześnie180 postawiły nasz ruch – a co za tym idzie – i kierownika przed całym szeregiem nowo powstałych obowiązków i dodatkowych problemów na drodze naszego wychowania.
II181
Dwuletnia praktyka w wychowaniu w okresie wojny dała kierownikowi możność usunięcia, względnie wykorzenienia zła, powstałego w wyniku kataklizmu. Nie dotyczy to oczywiście takich momentów „obiektywnych” jak nędza i głód. Wprawdzie każde gniazdo zorganizowało sobie na mniejszą lub większą skalę akcję samopomocy, która w różnych miejscach różne daje wyniki – to jednak wyjścia dla wynędzniałych i ginących z głodu tysięcy dzieci nie znaleziono. Sprawa ta przekracza w tym zasięgu nasze możliwości i tu głos powinno zabrać całe społeczeństwo żydowskie. A l e każda jednostka wybawiona od śmierci głodowej dzięki naszej wewnętrznej akcji182 jest dla nas jak i dla narodu zdobyczą o nie lada wartości183.
Lecz bieda i nędza, panująca w społeczeństwie naszym, postawiła nas przez dość poważnym zagadnieniem. Jak już powiedziałem, wyżej bieda była i jest przyczyną upadku moralnego i szerzącej się demoralizacji wśród dzieci i młodzieży. Objawy te nie występują jednak u dzieci i młodzieży warstwy możliwie i dobrze usytuowanej. Młodzież tej warstwy kontynuuje również naukę szkolną indywidualnie czy też w wspólnych kompletach. Zorganizowanie tej młodzieży pomniejszyłoby do minimum wszelkie trudności, które wyłoniły się w obecnym naszym wychowaniu i o których mówiłem na wstępie. Mamy więc do wyboru: 1) organizowanie i wychowanie dzieci i młodzieży pochodzącej z warstwy lepiej usytuowanej i pozbycie się tym samym całego szeregu
