sji niemieckich po wybuchu wojny z ZSRR oraz tzw. lokalnych pogromów, zwłaszcza we Lwowie. Nie wolno zapominać, że są to wszystko osobiste wypowiedzi, notowane na gorąco, nie upiększane w jakimkolwiek celu. Takich autentycznych przekazów z epoki Holokaustu posiadamy bardzo mało.
*
Przełomem w niemieckich przygotowaniach do wojny z Polską stało się podpisanie 23 sierpnia 1939 roku paktu o nieagresji z ZSRR. Tajny protokół dołączony do tego układu przewidywał ustalenie granicy niemiecko-rosyjskiej na linii Narwi, Wisły i Sanu. Władze sowieckie, zaalarmowane szybkimi postępami wojsk niemieckich, zdecydowały się ostatecznie wkroczyć na polskie terytorium 17 września o godz. 4 (6) rano (trzy godziny wcześniej poinformowano o tej decyzji polskiego ambasadora w Moskwie Wacława Grzybowskiego), motywując swój krok — zgodnie z wykładnią opublikowaną w „Prawdzie” — koniecznością wzięcia w opiekę Białorusinów i Ukraińców, mniejszości narodowych prześladowanych w sanacyjnej Polsce.
Wojska sowieckie opanowały w ciągu dwutygodniowej kampanii ogromny obszar 200 tys. km2 wschodniej Polski. Wojsko polskie — zgodnie z dyrektywą naczelnego wodza marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego — nie stawiało praktycznie oporu nowemu agresorowi. Zresztą nieliczne, jedenasto tysięczne oddziały Korpusu Ochrony Pogranicza, dowodzone przez gen. Wilhelma Orlika-Ruckemanna, nie były w stanie przeciwstawić się, liczącym prawie pół miliona żołnierzy, wojskom sowieckim3. Do starć zbrojnych doszło tylko w kilku miejscowościach. W pamięci polskiej ostała się przede wszystkim obrona Grodna: zniszczono tam kilkanaście czołgów sowieckich, zwycięska Armia Czerwona zamordowała w odwecie ponad 100 obrońców. W sumie straty rosyjskie w kampanii wrześniowej wyniosły, zgodnie z oficjalnymi danymi, 737 zabitych i 1862 rannych; według szacunków współczesnych historyków — od 2,5 tys. do 3,5 tys. zabitych oraz 8-10 tys. rannych; straty polskie nie były dużo wyższe.
Ostateczny kształt niemiecko-sowieckiej linii demarkacyjnej ustalono w traktacie przyjaźni, podpisanym w Moskwie 28 września 1939 roku. Ustalał on granicę wzdłuż biegu rzek Pisy, Narwi, Bugu i Sanu. W zamian za dodatkowe polskie terytoria Niemcy poparli rosyjskie aspiracje w stosunku do państw nadbałtyckich. 31 października sowiecki komisarz spraw zagranicznych Wiaczesław Mołotow pochwalił podczas obrad Rady Najwyższej wspólną niemiecko-sowiecką akcję, w wyniku której jednym uderzeniem zniszczono Polskę — „bękarta traktatu wersalskiego”. Związek Radziecki ostatecznie zajął 201 tys. km2 (51,6% przedwojennego terytorium Polski), zamieszkane przez ponad 13 min ludności (37,3%), w tym
3 Dowódcą frontu ukraińskiego, liczącego 200 tys. żołnierzy, był komandami I rangi Siemion Timoszenko, a dowódcą frontu białoruskiego, liczącego 265 tys. żołnierzy, komandami II rangi Michaił Kowalow.